Quảng cáo 
Đặng Hạnh
Được vinh danh là nghệ sĩ điển hình của thời đại toàn cầu hóa với hàng triệu người theo dõi trên mạng xã hội, JR không chỉ nổi tiếng bởi tài năng và những dự án nghệ thuật vĩ đại cả nghĩa bóng lẫn nghĩa đen. Ở tuổi 34, JR là nghệ sĩ trẻ hiếm hoi đã đặt cái tôi của mình khiêm tốn, nhỏ bé đằng sau những phận người.
“Nghệ thuật vị nhân sinh” thời đại kỹ thuật số
“Nghệ thuật vị nghệ thuật hay nghệ thuật vị nhân sinh?” đã là một câu hỏi được tranh cãi tự bao đời nay. Với thế hệ nghệ sĩ đương đại, lại còn có thêm một tuyên ngôn mạnh mẽ khác: nghệ thuật phải tôn vinh bản thể, cái tôi cá nhân, riêng lẻ và hoàn toàn khác biệt.
Vậy nhưng, chàng nghệ sĩ người Pháp nổi tiếng nhất mạng xã hội lại chưa bao giờ tháo cặp kính đen khỏi mặt trong các bức ảnh chân dung mình, và không tiết lộ chút gì về cá nhân anh. Người ta chỉ biết thế giới của anh qua các bức ảnh chụp… hàng nghìn người khác, và qua nghệ danh cũng khiêm nhường và ngắn gọn: JR.
Khó có thể định nghĩa trường phái nghệ thuật mà JR theo đuổi, bởi anh vừa làm công việc của một nhiếp ảnh gia, vừa tạo nên những bức ảnh đường phố – phong cách “graffiti phiên bản nhiếp ảnh”, vừa tiếp cận khán giả thông qua những trang sách ảnh truyền thống và… mạng xã hội. Điểm chung duy nhất của các loại hình nghệ thuật phong phú này là nhân vật trung tâm của các tác phẩm: những phận người vô danh, bé nhỏ mà đau đáu niềm thương.
Đó là những gương mặt hằn dấu vết thời gian, đuôi mắt chân chim, làn da sạm màu mưa nắng, và nổi bật lên tất thảy, là những đôi mắt khắc khoải có, hân hoan có, buồn bã có, nhưng đều ánh lên tia hy vọng được biết đến, được thấu hiểu, và được sẻ chia.
Hàng chục nghìn người được JR chụp ảnh trên các chuyến đi rong ruổi khắp thế giới, từ Kenya đến Brazil, từ Palestine, Israel đến Đông Dương, từ Ấn Độ đến những nền văn minh ẩn dật tại những địa danh hẻo lánh nhất.
Những bức ảnh chân dung của JR được triển lãm tại các không gian phong phú và ngoạn mục nhất có thể như những bậc thang trong một khu dân cư, những tòa nhà, tàu hỏa và có khi là ngay giữa lòng đường đông người qua lại – những đôi mắt ám ảnh, níu giữ bước chân khách bộ hành, buộc họ trở thành khán giả, và từ khán giả bất đắc dĩ, trở thành người cảm thấu một mảnh đời ở đâu đó, có khi xa xôi mà lại rất gần gũi với chính mình.
“Tôi muốn đem nghệ thuật đến những nơi tưởng chừng không thích hợp và tạo nên những tác phẩm khổng lồ trong cộng đồng dân cư, để buộc họ phải tự vấn chính mình,” JR tuyên ngôn đơn giản về các triển lãm đường phố của mình.
Những người hùng thầm lặng
Phụ nữ – những anh hùng là một trong những dự án nghệ thuật nổi bật của JR, trong đó anh toàn tâm toàn ý dành trọn khung hình cho những bà mẹ, bà vợ trong các khu ổ chuột, những vùng hẻo lánh, giữa các cuộc chiến, nơi mất mát, bất bình đẳng và bạo lực diễn ra hằng ngày cùng với những nhọc nhằn mưu sinh. “Những gương mặt cằn cỗi tưởng chừng như đã chết”, như lời tác giả thuật lại, nhưng vẫn hào sảng chia sẻ về cuộc đời mình, về những nỗi đau họ từng trải qua, và sẽ còn phải gánh chịu trong những ngày đằng đẵng phía trước. Dự án, nổi bật với những ánh mắt thăm thẳm “treo” lơ lửng trên những bức tường loang lổ, những ngôi nhà xập xệ, gây tiếng vang lớn trong cộng đồng nghệ thuật quốc tế.
Không chỉ triển lãm các tác phẩm chụp được tại chính vùng đất bản địa (Sierra Leone, Liberia, Kenya, Brazil, Ấn Độ và Campuchia), JR cùng các cộng sự còn mang những bức ảnh biết nói này đến các nơi khác trên khắp thế giới, nơi tiếng nói, màu da có thể khác nhau, nhưng sự thấu cảm có thể đạt được dễ dàng khi nhìn vào ánh mắt. Bằng cách đó, JR cho biết anh đã phần nào thực hiện được lời hứa với các nhân vật của anh: mang câu chuyện rất thật của họ đi chu du bốn bể.
Và cũng bằng cách đó, JR cho biết, anh hoàn toàn hài lòng khi tiếp cận đến phân khúc khán giả hoàn toàn mới – những người xem “không bao giờ có cơ hội đặt chân đến viện bảo tàng”, để có thể thưởng thức các tác phẩm nghệ thuật nằm long trọng trong khung ảnh.
Hơn 320 nghìn người từ hơn 139 quốc gia đã tham gia vào dự án Inside Out của JR, nơi anh trân trọng dành không gian kể chuyện cho từng cá nhân qua ảnh. Qua những câu chuyện sống động bằng hình ảnh ấy, JR đã hiện thực hoá một ước mơ của chính mình.
“Tôi mong ước chúng ta đứng dậy vì những gì ta quan tâm, bằng cách tham gia vào một dự án nghệ thuật toàn cầu. Và từ đó, cùng nhau, chúng ta sẽ lộn trái thế giới.”
“Những gì ta nhìn thấy sẽ thay đổi con người chúng ta.”
Xem thêm bài viết cùng chuyên mục:
