Quảng cáo 
Bài: Minh Yilka
Ảnh: Minh Tú
Cửa Tiểu không chỉ góp phần định hình cảnh quan Đồng Tháp mà còn là nơi giao thoa giữa thiên nhiên trù phú và chiều sâu lịch sử dân tộc.
Lớn thứ 12 trên thế giới, dài thứ 7 ở châu Á, sông Mekong (còn gọi là sông Cửu Long) là một trong những dòng chảy huyết mạch của Đông Nam Á. Bắt nguồn từ dãy Himalaya hùng vĩ, Mekong trải dài hơn 4.300km, xuyên qua nhiều quốc gia và vùng lãnh thổ. Từ cao nguyên Thanh – Tạng tới đồng bằng Trung Quốc, vượt biên giới Myanmar, Lào, Thái Lan và Campuchia, hạ du sông chảy vào Việt Nam và đổ ra Biển Đông thông qua hệ thống sông ngòi chằng chịt của đồng bằng châu thổ Nam Bộ. Tại Việt Nam, sông Mekong chia thành 2 nhánh chính: tả ngạn là sông Tiền và hữu ngạn là sông Hậu. Trong đó, sông Hậu đổ ra biển qua 3 cửa Định An, Ba Thắc (hiện nay đã bồi lấp) và Trần Đề; còn sông Tiền tỏa ra 6 cửa là cửa Tiểu, cửa Đại, cửa Ba Lai, cửa Hàm Luông, cửa Cổ Chiên, và cửa Cung Hầu. Từ hình thế ấy, lại kế thừa ước mong thịnh vượng với khát vọng trù phú muôn đời cho miền đất phương Nam, tiền nhân đã ví hạ lưu sông Mekong như 9 con rồng uốn lượn, khai sinh ra danh xưng “Cửu Long Giang” – dòng sông kỳ vĩ có 9 đầu rồng “nhả ngọc” phun nước ra biển.
Trước ngày 01/07/2025 (thời điểm chính thức sáp nhập tỉnh Tiền Giang với tỉnh Đồng Tháp), Mỹ Tho từng là đô thị loại 1 trực thuộc tỉnh Tiền Giang có diện tích hơn 82.000km2. Với tuổi đời 340 năm, nơi đây là đô thị lâu đời bậc nhất của Nam Bộ, thuộc vùng tiếp giáp 3 cổ dinh: Trấn Biên, Phiên Trấn và Long Hồ dưới thời chúa Nguyễn. Sách Gia Định thành thông chí của tác giả Trịnh Hoài Đức ghi lại: “Chợ phố lớn Mỹ Tho nhà ngói cột chạm, đình cao chùa rộng, ghe thuyền các ngả sông, biển đến đậu đông đúc, là một chốn đô hội, rất phồn hoa, huyên náo”. Từ thời Pháp thuộc, Mỹ Tho đã là một thương cảng sầm uất nhờ vị trí ven sông, nơi tàu bè từ biển Đông có thể đi thẳng về các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long. Chính điều đó đã giúp nơi đây trở thành một trong những đô thị đầu tiên được người Pháp quy hoạch kiểu phương Tây tại Nam Bộ. Ngày nay, với vị trí chiến lược chỉ cách TP. Hồ Chí Minh 70km về phía Tây Nam, phường Mỹ Tho (thuộc tỉnh Đồng Tháp sau ngày 01/07/2025) trở thành đầu mối giao thương đường thủy thuận lợi, kết nối với các địa phương miền Tây khác như tỉnh Vĩnh Long, thành phố Cần Thơ…
Đoạn sông Tiền chảy qua phường Mỹ Tho có chiều rộng lớn, lưu thủy hiền hòa, quanh năm xanh mát, đóng vai trò trọng yếu cả về mặt kinh tế, văn hóa và lịch sử. Nhờ phù sa dồi dào vun bồi từ thượng nguồn đưa xuống, vùng đất màu mỡ này rất thích hợp cho trồng cây ăn trái, lúa nước và nuôi trồng thủy sản. Các cù lao như Cù lao Thới Sơn nằm giữa lòng sông Tiền ngay đối diện phường Mỹ Tho là điểm du lịch nổi tiếng, nơi du khách có thể khám phá không gian miệt vườn, đi xuồng ba lá qua các rạch nước nhỏ, nghe đờn ca tài tử và thưởng thức trái cây tươi ngon.
Cách trung tâm phường không xa chính là cửa Tiểu – 1 trong 9 cửa sông của hệ thống sông Cửu Long đổ ra biển Đông. Nhánh cửa Tiểu dài khoảng 45km chảy theo hướng Tây Đông, cùng với cửa Đại tạo thành 2 cửa chính của sông Tiền. Nhánh sông này có vai trò quan trọng trong điều tiết dòng chảy, bồi đắp phù sa cho vùng duyên hải Nam Bộ và là tuyến đường thủy quan trọng phục vụ giao thông, đánh bắt hải sản và phát triển kinh tế biển. Khu vực quanh cửa Tiểu còn gắn liền với những trận đánh lịch sử, đặc biệt là chiến thắng Rạch Gầm – Xoài Mút năm 1785 do Nguyễn Huệ chỉ huy, đánh tan 5 vạn quân Xiêm. Đây là một trong những trận thủy công lẫy lừng, diễn ra vỏn vẹn trên một đoạn sông Mỹ Tho vào lúc trời còn chưa sáng, chỉ trong một ngày đã kết thúc thắng lợi, trở thành mốc son lịch sử của quân dân Đại Việt, từ đó chứng tỏ tầm quan trọng chiến lược của khu vực ven biển Tiền Giang. Sử thần triều Nguyễn bởi thế cũng nhận định rằng: “Người Xiêm từ sau cuộc bại trận năm Giáp Thìn, miệng tuy nói khoác mà lòng thì sợ Tây Sơn như cọp” (trích sách Đại Nam thực lục).
Bên mạch nguồn cửa Tiểu còn lưu dấu tích các địa điểm khởi nghĩa gắn với anh hùng dân tộc Trương Định. Chiến lũy Pháo đài, nơi những khẩu thần công của Bình Tây Đại Nguyên soái Trương Định hiên ngang hướng ra biển, trước là định quốc an dân, sau là kiên trung chống giặc ngoại xâm giữ gìn cương thổ. Đồn Trương Định (còn gọi là đồn Lũy hoặc đồn Rạch Gầm) là một công trình quân sự cổ được xây dựng vào năm 1861; cũng là căn cứ quan trọng nhất giúp Bình Tây Đại nguyên soái tổ chức, huấn luyện nghĩa quân và tiến hành các trận đánh. Đồn được xây dựng trên một vị trí chiến lược – gần sông Rạch Gầm, thuận tiện cho việc vận chuyển lương thực và di chuyển bằng đường thủy. Cấu trúc đồn khá kiên cố, sử dụng vật liệu địa phương như đất, gạch và tre gỗ, có các hầm trú ẩn, lối thoát hiểm và hệ thống phòng thủ bao quanh. Từ nơi này, Trương Định đã nhiều lần tổ chức phản công quân Pháp, làm chậm bước tiến của thực dân trong việc chiếm đóng và bình định miền Tây. Ngày nay, di tích Các địa điểm khởi nghĩa Trương Định đã được công nhận là Di tích Lịch sử cấp Quốc gia. Mặc dù phần lớn kiến trúc ban đầu đã bị thời gian và chiến tranh tàn phá, nhưng khu vực này được phục dựng và bảo tồn như một biểu tượng của lòng yêu nước và tinh thần bất khuất của nhân dân Nam Bộ.
Sông Cửu Long là mạch nguồn không thể tách rời của đồng bằng Nam Bộ, và đoạn chảy qua phường Mỹ Tho không chỉ đẹp về mặt thiên nhiên mà còn giàu giá trị văn hóa – lịch sử. Cửa ngõ của miền Tây thực sự đã chứng kiến nhiều dấu ấn quan trọng trong hành trình dân tộc! Từ dòng sông phù sa đến đồn Trương Định, không gian thấm đẫm hào khí mang gươm giữ nước, thời gian vẫn rợp bóng sử thi, tất cả tạo nên một bức tranh hài hòa tươi đẹp, kết nối bền chặt giữa quá khứ và hiện tại, truyền lưu câu chuyện cửa Tiểu bên 9 miệng rồng.
Xem thêm bài viết liên quan:
