Trần Tấn Vịnh

Vào những năm 1927-1928, nhà khảo cổ học người Pháp Jean-Yves Claeys đã khai quật kinh đô Trà Kiệu trong 9 tháng. Ông đã phát hiện nhiều vết tích kiến trúc bằng gạch cùng với một số lượng lớn tác phẩm điêu khắc của người Chămpa khoảng thế kỷ 7-8. Bảo tàng Khải Định (tức Bảo tàng Cổ vật cung đình Huế ngày nay) cũng đã tiếp nhận một số hiện vật từ cuộc khai quật này. Cuộc trưng bày chuyên đề điêu khắc Chăm tại Huế vào cuối năm 2016 đã hé lộ những tác phẩm điêu khắc độc đáo, cho thấy sự phong phú và những giá trị to lớn của bộ sưu tập.

Khách tham quan lần đầu tiên được chiêm ngưỡng những tác phẩm điêu khắc ở kinh thành Trà Kiệu tại phòng trưng bày chuyên đề điêu khắc Chăm của Bảo tàng Cổ vật cung đình Huế. Nhiều tượng có giá trị nghệ thuật cao khắc họa hình tượng vũ nữ, tượng nam thần và linh thú như khỉ, voi, sư tử…mang đấu dấu ấn của Bàlamôn giáo có nguồn gốc từ Ấn Độ.

Trước tiên phải kể đến tượng thần Sấm Sét Indra, chất liệu sa thạch cứng, cao 77cm, trong tư thế ngồi và sau đầu có một vầng hào quang hình ngọn lửa. Đây là một trong những tác phẩm đẹp nhất của nghệ thuật điêu khắc Chămpa, là tượng thần Indra duy nhất được tìm thấy ở Kinh thành Sư Tử. Ngoài ra còn có đầu tượng Nam thần với nhiều chi tiết miêu tả ấn tượng, như hàng lông mày mỏng, miệng tươi cười, môi hơi trề ra, hai khóe môi có hai nét nhấn. Đôi tai có đeo hoa tai hình quả trám, cổ có ba ngấn. Tượng thuộc phong cách Trà Kiệu sớm.

Chủ đề vũ công có hai tác phẩm được trưng bày. Phù điêu người múa với bộ ngực nở nang, eo thon, có núm vú ở ngực bên trái. Vũ công mặc Sampôt ngắn trên đầu gối, có vạt trước dài và nhọn buông xuống gần cổ chân, dắt múi về bên phải. Đây là tác phẩm tiêu biểu của di chỉ Trà Kiệu, mang vẻ đẹp đặc trưng của điêu khắc Chămpa, thuộc phong cách Trà Kiệu sớm phổ biến vào thế kỷ 7 – 8.

Đối với chủ đề linh vật, nổi bật là hai bức tượng phù điêu voi, trong đó độc đáo nhất là bức phù điêu Voi đeo miễn cao 59cm. Bức phù điêu trở nên sinh động bởi đầu tượng nhìn thẳng ra bên ngoài, chân trước bên trái hơi cong lên ở chỗ cổ chân. Đó những nét đặc trưng trong tác phẩm điêu khắc đề tài voi ở thành Trà Kiệu. Sư tử là linh thú khá phổ biến trong kiến trúc, điêu khắc đền tháp Chămpa vào thế kỷ 10. Bức tượng hoàn hảo nhất là tượng Sư tử đứng cao 78cm. Tượng sư tử Trà Kiệu có khối hình rắn chắc, làm cho tác phẩm điêu khắc có sức mạnh và nhịp điệu.

Trong cuộc trưng bày còn giới thiệu tượng khỉ, cao 53cm trong tư thế ngồi lệch hông về phía trái, đầu ngoảnh về bên phải. Đôi má căng tròn, cằm bạnh, hai tai vểnh lên, vành tai to, trên ngực có đeo một vòng kiềng, ở giữa là một hạt ngọc lớn hình bầu dục. Đây là bức phù điêu tạo hình khỉ hoàn chỉnh và đẹp nhất của nghệ thuật điêu khắc Chămpa đã tìm thấy được cho đến nay.

Là kinh đô của tiểu quốc Amaravati (Chiêm Thành), tên là Sihapura hay Thành phố Sư Tử, Trà Kiệu xưa kia là nơi có nhiều đền tháp, thành quách và nhiều tác phẩm điêu khắc đá của người Chămpa đã định hình nên Phong cách Trà Kiệu – một phong cách tiêu biểu của nghệ thuật điêu khắc Chămpa. Những tác phẩm điêu khắc Chăm có nguồn gốc từ thành Trà Kiệu, xứ Quảng được phát hiện từ lâu và nay trưng bày ở cố đô Huế tạo nên một điểm tham quan thú vị dành cho du khách, càng khẳng định tinh hoa của nền nghệ thuật Chăm ở miền Trung Việt Nam.