Bài: Hải Bằng – Tina Đỗ
Ảnh: Hải Bằng, Lê Huy Hoàng Hải, Trần Như Đăng Tuyên

Trúc chỉ được sáng tạo với ý niệm cốt lõi “Mang lại cho “giấy” có thêm khả năng thoát khỏi thân phận làm “nền”, để trở thành một tác phẩm độc lập”.

“Ngẫu” - Đồ họa Trúc chỉ


Từ năm 2012, trong dòng chảy mỹ thuật Việt xuất hiện một loại hình nghệ – thuật – giấy, giấy – nghệ – thuật mới; được nhà văn, dịch giả Bửu Ý định danh là “Trúc chỉ”. Theo ông Bửu Ý, với hình ảnh tre, trúc là biểu tượng văn hóa và tinh thần Việt, Trúc chỉ chính là tên gọi một loại hình giấy – nghệ – thuật mới của người Việt, mà không phải chỉ là giấy tre. Trúc chỉ khai thác hầu hết các nguyên liệu xơ sợi sẵn có từ rơm, tre, mía, chuối, bèo, bắp, dứa, dâu, lá, cỏ…

"Trúc chỉ - Lời của sông” phiên bản 2017

Thuật ngữ kỹ thuật “đồ họa Trúc chỉ” (trucchigraphy) được hình thành từ sự vận dụng các yếu tố: quy trình chế tác giấy thủ công truyền thống, kỹ thuật tạo áp lực nước (khá phổ biến ở một số nước), và các nguyên lý của nghệ thuật đồ họa. Quy trình chế tác Trúc chỉ gồm hai công đoạn chính. Đầu tiên là quy trình làm giấy truyền thống. Nguyên liệu thô được ngâm, nấu với vôi, nghiền, giã thành bột giấy, rồi được “seo” thành tấm giấy. Tiếp theo là quy trình Trúc chỉ. Ngay trên tấm giấy ướt, họa sĩ sẽ sử dụng một vòi phun tạo áp lực nước để thay đổi cấu trúc xơ sợi, tạo nên độ dày mỏng khác nhau, với những hình ảnh đã được cắt trổ theo phác thảo. Thao tác này được tiến hành nhiều lần, theo nguyên lý của kỹ thuật chế bản in khắc kim loại và in xuyên, tạo nên nhiều lớp sắc độ, sắc nhị tinh tế. Bên cạnh đó, họa sĩ còn có thể sử dụng vòi phun áp lực nước như một cây “bút vẽ” đặc biệt để vờn vẽ trực tiếp trên mặt tấm giấy ướt, tạo nên hiệu ứng đặc biệt. Việc vận dụng kỹ thuật tạo áp lực nước theo nguyên lý của nghệ thuật đồ họa, với ý niệm tạo tác một tác phẩm nghệ thuật giấy – tự – thân, chính là điểm cốt lõi làm nên sự khác biệt và biểu hiện độc đáo của Trúc chỉ.

Hoa Quỳnh - đồ họa Trúc chỉ

Đặc tính của Trúc chỉ là sự phong phú, linh hoạt về biểu hiện, tinh tế theo thứ lớp dày mỏng, đặc biệt là khi tương tác với ánh sáng. Hiệu ứng bề mặt là khi có ánh sáng thuận, những chỗ dày sẽ cho sắc độ sáng, mỏng cho sắc độ tối. Với hiệu ứng xuyên sáng sẽ cho hiệu ứng ngược lại: những chỗ dày sẽ tối, những chỗ mỏng sẽ sáng. Sự linh hoạt này chính là điểm thu hút, gợi cảm hứng cho người xem, người sáng tạo. Trúc chỉ hoàn toàn có thể là một tác phẩm nghệ thuật tự thân mang đậm ngôn ngữ đồ họa; mặt khác, Trúc chỉ cũng sẵn sàng “đối thoại” với những tín hiệu tạo hình được đặt tiếp lên trên nó. Bên cạnh đó, Trúc chỉ cũng hoàn toàn đáp ứng được yêu cầu đa dạng và đăc biệt của nghệ thuật ứng dụng ở các loại hình như thiết kế sản phẩm, nội ngoại thất, trang phục, thời trang, trang sức… Đặc biệt là kết hợp với các làng nghề thủ công truyền thống để cho ra đời những nghệ phẩm độc đáo.

Trúc Chỉ - Lời của sông 2016

Cho đến nay, Trúc chỉ đã có một lý lịch nghệ thuật khá dày dặn, với các tác phẩm, công trình tiêu biểu như tác phẩm “Vọng niệm” thuộc Dự án Nghệ thuật đường hầm Nhà Quốc hội 2018, dự án Nghệ thuật Overseas (Bảo tàng Confluences Lyon, Pháp 2018), các triển lãm “Trúc chỉ – Lời của sông” 2016-2017 tại Hà Nội và Đà Nẵng, “Trúc chỉ – Điện Long An” tại Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế 2016; “Đồng vọng – Dấu ấn Mỹ thuật chúa Nguyễn trên Trúc chỉ” tại Đại nội Huế 2015; đoạt nhiều giải thưởng mỹ thuật trong nước và quốc tế. Bên cạnh đó, Trúc chỉ còn được lựa chọn là quà tặng cho Nhật hoàng và phu nhân trong chuyến thăm Huế năm 2017.