Trong tâm thức dân gian, người Thái và người Tày quan niệm có trời, đất. Ông Then ở “trên trời/mườngtrời” đã sinh ra con người và thả họ xuống “quả đất/mường đất”. Con người sinh sống ở Mường Đất có sự phù hộ, chở che của Ông Then. Khi mất, thân xác con người ở lại Mường Đất, linh hồn về với đất tổ Mường Trời và tiếp tục hưởng cuộc sống an lạc kiếp sau. Lễ Then diễn tả hành trình thầy Then điều khiển âm binh đi từ Mường Đất lên Mường Trời để dâng lễ vật và thỉnh cầu đến thần linh. Đồng bào quan niệm Then là “thiên”, là khúc hát thần tiên, những thầy Then chính là sứ giả của thần thánh, là người giúp họ gửi vía cầu thần, chuyển tải tâm tư, nguyện vọng của con người, gia chủ tới thần linh. Do đó, Then được duy trì, thực hành chủ yếu trong các nghi lễ vòng đời người mang yếu tố tâm linh như lễ giải hạn, lễ nối khố, lễ cấp sắc, lễ cúng tổ tiên, cầu sức khỏe, mừng nhà mới, mừng thọ ông bà, cha mẹ…