Từ bảo tàng văn hóa sống
Một trong những điều luật nghiêm ngặt đối với người H’Mông là quy định về trang phục: đó là bộ váy cô gái H’Mông phải tự may khi bước vào nhà chồng và chiếc áo dân tộc phải mặc khi chết để tổ tiên nhận ra con cháu. Chỉ bằng một cái lẽ đơn giản vậy thôi mà cho đến giờ cái nghề dệt lanh vẫn còn hiện hữu trong từng ngôi nhà, bản làng dân tộc. Dù mới được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia nhưng không khí của hợp tác xã dệt lanh Hợp Tiến vẫn yên ả, không khác mọi ngày là bao. Cầm những sợi lanh trắng ngà, đều tăm tắp trên tay mới biết để có thể làm ra chiếc áo chiếc váy dân tộc mới cầu kì thế nào và đó mới chính là điều khiến cho nhà nước công nhận dệt lanh Lùng Tám là di sản văn hóa quốc gia. Sau khi thu hoạch, cần phải có 21 công đoạn thủ công để làm nên mảnh vải thổ cẩm. Công đoạn tách vỏ lanh cần sự tỉ mỉ và bàn tay khéo léo của người phụ nữ làm sao cho sợi lanh có độ mảnh đều nhau và không bị đứt giữa chừng. Những bó lanh đó lại phải được giã để đánh bong hết bột, chỉ còn những sợi dai để người phụ nữ H’Mông ngày ngày vân vê, nối lại thành những bó tròn. Qua vài lần luộc bằng nước tro bếp, và vài lần giặt nước suối, những con sợi phải đạt được đến màu trắng ngần. Và để trắng và mềm hơn nữa, những con sợi phải được luộc qua thêm một lần nước sáp ong. Đến khi sợi đủ trắng, đủ mềm thì người phụ nữ H’Mông mới căng chúng lên khung dệt. Ngay cả khi đã hoàn thành công đoạn dệt thì tấm vải vẫn cứ phải giặt đi giặt lại nhiều lần cho thật trắng. Cô gái H’Mông nói với tôi cách để phân biệt được vải thổ cẩm vùng cao với các loại hàng khác chính là độ bóng. Chất liệu thổ cẩm của người H’Mông không thể bóng bằng những loại thổ cẩm khác, mà thô mộc hơn, sờ cảm thấy sần sần. Người H’Mông có thể làm tăng độ bóng, phẳng của tấm vải bằng một cách thủ công đơn giản chính là dùng phiến đá chà sáp ong trượt đi trượt lại thật nhiều lần. Đó mới là công đoạn tạo ra tấm vải, điều cần sự tỉ mỉ kiên trì. Còn công đoạn nhuộm chàm, vẽ sáp ong trang trí thì lại cần đến sự khéo léo, tinh tế. Màu chàm lấy từ cây chàm là màu phổ biến của những chiếc áo váy, nhưng những màu trang trí khác như vàng, hồng, nâu… cũng được người H’Mông sáng tạo dựa trên cỏ cây hoa lá có sẵn, và chủ yếu từ các loại cây thuốc mà ngay cả chính họ cũng chỉ biết thông qua truyền miệng chứ không cần thiết một cái tên.