Rằm tháng 7 là một trong những ngày rằm lớn trong năm. Bởi thời điểm này, có hai ngày lễ lớn. Đó là Vu Lan báo hiếu của Phật giáo và Xá tội vong nhân theo tín ngưỡng dân gian.
Người xưa cho rằng, con người có phần xác và phần hồn. Khi một ai đó qua đời, họ được gọi là những linh hồn. Nếu những linh hồn vẫn còn người thân ở dương thế nhớ đến, cầu nguyện và cúng giỗ, thì họ thật hạnh phúc. Ngược lại, có những linh hồn không còn người thân, không có nơi nương tựa, họ được gọi là vong hồn hay cô hồn – tức những linh hồn cô độc. Vì vậy, dân gian quan niệm rằng Xá tội vong nhân là ngày ân xá cho các cô hồn được lên trần gian thọ hưởng lễ vật.

Cúng cô hồn là nghi thức lâu đời của vùng đất Nam Bộ. Lễ cúng có ý nghĩa bố thí thức ăn và an ủi những vong hồn đơn độc. Từ xưa, vào rằm tháng 7, nhà nhà đều bày mâm cúng. Lễ vật cơ bản gồm nhang đèn, bánh trái, gạo muối, vàng mã và nhất định phải có cháo trắng. Bởi vì, các linh hồn bị đọa đầy thường có thực quản nhỏ và hẹp nên chỉ nuốt được cháo loãng. Bên cạnh ý nghĩa của lòng từ bi và an ủi các vong hồn, cúng cô hồn còn giúp xua đuổi điều dữ, cầu gia đình bình an và kinh doanh thuận lợi. Người tham gia giật cô hồn được gọi là “cô hồn sống”. Càng đông người giật thì nguyện cầu của gia chủ càng như ý. Vì vậy, ngày cúng cô hồn, gia chủ thấy người giật “bu đen bu đỏ” thì mới mừng trong lòng.
Tôi nhớ lúc còn nhỏ, hoạt động giật cô hồn là hoạt động đáng mong chờ. Đám con nít sống trong xóm nhỏ Sài Gòn như chúng tôi, thường họp lại thành một nhóm. Những đứa miệng mồm lanh lẹ được phân công làm tình báo viên. Chỉ cần đạp xe một vòng quanh xóm, chúng là đã nắm hết tình hình như nhà ai cúng, cúng lúc nào và lễ vật là gì. Tới ngày rằm, chúng tôi có mặt ở các ngôi nhà và chờ đợi gia chủ cúng. Sau khi gia chủ khấn vái, thắp hương xong, mâm cúng được để nguyên ở vị trí để mọi người vào giật. Nếu nhà nào cúng tiền thì gia chủ sẽ đứng trên tầng lầu và thả tiền xuống. Đám con nít tự biết lượng sức, không bon chen giành tiền với người lớn, mà cạnh tranh nhau những bịch bánh, khúc mía, trái cóc. Chiến lợi phẩm thu được toàn là đồ ăn, nhưng với tụi con nít là một chiến thắng vẻ vang, là một kỷ niệm tuổi thơ nhớ hoài. Cái cảm giác hồi hộp lúc dán mắt vào mâm cúng, cái háo thắng chen lấn xô đẩy, cái khoái chí khi giành được miếng bánh, cái ấm ức đến nỗi òa khóc khi bị tranh hết phần.

Nghi thức cúng cô hồn không chỉ có ở Sài Gòn, mà còn ở các tỉnh miền Tây Nam Bộ. Tại các hội quán, đình miếu, chùa của cộng đồng người Hoa sẽ tổ chức lễ hội “thí giàn” hay “giật vàng” vào rằm tháng 7. Lễ hội được tổ chức bởi một lão làng có uy tín. Vật phẩm được viết bằng màu sơn vàng trên tấm thẻ gỗ phết sơn đỏ, nên gọi là “thẻ vàng”. Mỗi chữ trên thẻ tương ứng với một vật phẩm như gạo, thịt heo, muối đường, bánh trái. Khi giờ lành đã điểm, người chủ lễ đứng trên nóc miếu và tung thẻ vàng xuống cho đám đông phía dưới. Người tranh được thẻ vàng sẽ đến quầy vật phẩm gần đó để đổi quà. Ngoài việc xua đuổi điều dữ, rước bình an, lễ hội được xem như dịp gắn kết cộng đồng, san sẻ và giúp đỡ của ăn cho những người khó khăn.
Ngày nay, lễ cúng cô hồn với giá trị lớn đã tạo ra các hình ảnh biến tướng và có phần phản cảm. Nhưng không vì một điểm xấu mà ta đánh đồng ý nghĩa gốc tốt đẹp của ngày lễ. Tháng 7 âm lịch không chỉ là danh xưng “tháng xui rủi” hay “tháng cô hồn” mà còn mang dấu ấn của lòng hiếu nghĩa, tình thương và tình san sẻ giữa người với người dù ở cùng hoặc khác thế giới.
Xem thêm bài viết cùng chuyên mục: