Tình yêu là gì? Câu hỏi ngỡ đơn giản và phổ thông nhất thế gian, nhưng không dễ để trả lời. Mỗi nền văn hóa sở hữu nhiều thuật ngữ về ái tình với cung bậc khác nhau, như Hy Lạp cổ đại có tới bảy. Hơn nữa, phải tới hàng nghìn cách hiểu, quan niệm thành lời về tình yêu, và con số này sẽ không dừng lại, bởi mỗi chúng ta lại có thể có một định nghĩa riêng từ trải nghiệm cá nhân. Một điều chắc chắn, con người khó sống nếu thiếu tình yêu.

Nhà tâm lý học xã hội người Đức thế kỷ 20, Erich Fromm, từng khái quát nguyên lý của tình yêu một cách rất thú vị: “Tình yêu trẻ con theo nguyên tắc: ‘Tôi yêu vì tôi được yêu’. Tình yêu trưởng thành theo nguyên tắc: ‘Tôi được yêu bởi vì tôi yêu’. Tình yêu non dại nói: ‘Tôi yêu anh vì tôi cần anh’. Tình yêu trưởng thành nói: ‘Tôi cần anh vì tôi yêu anh’”. Như vậy, tình yêu không có hình thái cố định. Trong tình yêu, có cả hồn nhiên, khát khao, si mê, ích kỷ, chiếm hữu và chứa đựng bổn phận lẫn hy sinh.

Chủ đề tình yêu chiếm vị trí quan trọng hàng đầu trong văn học, kể từ khi nghệ thuật này mới ra đời. Trải qua nhiều thế kỷ, tình yêu đôi lứa được văn học miêu tả qua nhiều sắc thái, từ tình yêu lãng mạn, tình yêu được đền đáp, tình yêu xác thịt, tình yêu tinh thần, tình yêu bất khả, tình yêu đã mất và tình yêu đơn phương. Đề tài chiếm phần lớn trong số những tác phẩm văn học kinh điển trên thế giới và Việt Nam, là về tình yêu.

Tình yêu mãnh liệt nhưng không kém phần bi kịch giữa nam và nữ là một chủ đề trung tâm trong văn học châu Âu cổ – trung đại. Pyramus và Thisbe, Antony và Cleopatra, Tristan và Isolde, Lancelot và Guinevere, Aeneas và Dido, Troilus và Criseyde, Dante và Beatrice, Petrarch và Laura, Romeo và Juliet, đã trở thành những hiện thân văn chương kinh điển của tình yêu lứa đôi. Đa phần bi kịch của những cặp tình nhân này ở chỗ, tình yêu

không chỉ là sự liên minh của hai cá nhân lẩn tránh nỗi cô độc, mà còn là đương đầu với cả thế giới. Ràng buộc ngang trái giữa Antony và Cleopatra là quốc gia, đế chế, Tristan và Isolde là trách nhiệm và lòng trung thành, Dante và Beatrice là khoảng cách giữa hai thế giới, còn Romeo và Juliet là gia đình và dòng tộc.

Văn học phương Tây cũng có sự vận động, từ những nguyên mẫu có thật ngoài lịch sử tới nhân vật hư cấu, từ nhân vật nam làm trung tâm đến nhân vật nữ, lấy tình yêu để mở rộng sang các vấn đề như giới, xung đột xã hội, tự do, bản sắc và sự khác biệt. Hai nhân vật Bà Bovary và Anna Karenina trong hai tiểu thuyết thế kỷ 19 cùng tên lần lượt của Gustave Flaubert và Lev Tolstoy đại diện cho một quan niệm về phụ nữ, về hôn nhân cấp tiến hơn so với thời đại họ sống. Anna Karenina và Emma Bovary đều là những phụ nữ không hài lòng với vị thế xã hội của mình và tìm cách thoát khỏi khế ước xã hội, nhằm mưu cầu hạnh phúc cho bản thân, bất chấp giá đắt phải trả. Họ nhắc nhở chúng ta rằng, cuộc đấu tranh của phụ nữ vẫn còn tiếp tục cho đến ngày nay.