Dãy núi Yên Tử từ xa xưa đã được biết đến như là một phúc địa của Giao Châu. Ngoài cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, còn là xương sống và vùng phên dậu của quốc gia Đại Việt. Ngày nay, khu vực này vẫn là một không gian chính trị, kinh tế, xã hội, tâm linh linh thiêng của Việt Nam.

Yên Tử được biết đến là nơi khởi xướng thiền phái Trúc Lâm độc đáo của Việt Nam, đồng thời là quê hương của họ Trần, dòng họ đã tạo dựng nên một trong những triều đại phong kiến rực rỡ nhất ở Việt Nam vào thế kỷ 13 – 14. Bằng sự kết hợp nhuần nhuyễn và chặt chẽ giữa tư tưởng tôn giáo và quyền lực nhà nước, các sư tổ Phật giáo Trúc Lâm và các vị vua Trần đã làm thay đổi đời sống tinh thần, xã hội, kinh tế, chính trị và quân sự của đất nước, tạo nên một quốc gia Đại Việt vững mạnh, độc lập và chủ quyền. Tư tưởng cốt lõi của Phật giáo Trúc Lâm nảy mầm từ thời Trần, được quảng bá rộng rãi trong xã hội Đại Việt, góp phần quan trọng vào việc chấn hưng đất nước và đặc biệt là trong các cuộc kháng chiến bảo vệ Tổ quốc.

Phật Hoàng Trần Nhân Tông đã sáng lập Phật giáo Trúc Lâm tại quê hương Yên Tử của nhà Trần. Các vị tổ sư, thiền sư, tăng ni đã đến đây tu tập, phát tâm tín ngưỡng, biên soạn kinh văn, làm thơ, viết truyện, đắc đạo và nhập niết bàn. Những chứng cứ lịch sử rõ nhất được tìm thấy ngày nay ở nhiều am, chùa, đền, miếu, lăng tẩm, mộ tháp và các di tích tôn giáo khác. Ngày nay, những di sản này vẫn được tôn trọng, thờ cúng và bảo vệ trong khuôn khổ những Di tích Quốc gia đặc biệt.

Phật giáo Trúc Lâm là một thiền phái Việt Nam trong tổng thể Phật giáo toàn cầu. Tuy dựa trên nền tảng Phật giáo Đại thừa nhưng tư tưởng của nó lại được đúc rút cả từ Đạo giáo, Nho giáo và tín ngưỡng bản địa, tích hợp các trường phái Thiền, Tịnh, Mật của Phật giáo và kế thừa tinh hoa của các thiền phái đương thời. Cho đến ngày nay, Phật giáo Trúc Lâm vẫn  sống động, duy trì và phát triển, hội nhập với Phật giáo Việt Nam và Phật giáo quốc tế nhưng vẫn giữ được bản sắc riêng có, đóng góp vào xây dựng khối đại đoàn kết dân tộc Việt Nam.