Quảng cáo 
Nguyễn Hữu Thông
Khi bàn tới công trình kiến trúc tiêu biểu ở cao nguyên đá Đồng Văn (Hà Giang), dinh thự họ Vương được nhắc đến nhiều hơn cả. Nhưng ít ai biết được, cách đó chừng 2km là ngôi nhà của họ Vừ thuộc thôn Há Súng, xã Lũng Táo, huyện Đồng Văn được cho là nguyên mẫu xây dựng của nhà họ Vương sau này.
Với tuổi đời hơn 100 năm, ngôi nhà được xây dựng bởi những người thợ tài hoa đến từ vùng Vân Nam (Trung Quốc), với lối kiến trúc đối xứng, phía trước và ở giữa là không gian sinh hoạt chung và thờ cúng, 2 bên là nơi các gia đình sinh sống.
Bước từ cửa vào là những bậc thềm bằng đá nguyên khối nặng hàng trăm kg được đẽo gọt cẩn thận và xếp ngay ngắn, tục ngữ H’Mông có câu: “Của cải nằm trên đá, Lao động vất vả đem lại ấm no”. Sống ở xứ sở có địa hình bao phủ bởi đá, dễ hiểu khi đá chiếm vai trò chủ đạo trong đời sống vật chất và tinh thần của con người nơi đây. Đá gắn bó, bao bọc và chở che con người qua bao thế hệ. Từ đá núi lạnh lùng, thô cứng, qua bàn tay con người trở thành hàng rào, bậc thềm, chân cột, cối đá, chậu tắm… Bởi thế, nhà cổ Há Súng được kế thừa văn hóa đó của người H’Mông. Dễ dàng bắt gặp những đồ đá được trạm trổ rất cầu kỳ từ bậc thềm, nền nhà, móng nhà, bể nước, chân cột. Người H’Mông tôn thờ và gần gũi với thiên nhiên, họ biến những thứ gần gũi ấy thành hoa văn trên đá. Đáng chú ý nhất là những hoa văn mang tính biểu tượng cho sự phồn thịnh một thời, đó là hoa văn anh túc và hoa văn của sợi lanh.
Nhà cổ Há Súng cũng như những ngôi nhà truyền thống của người H’Mông là tường được làm từ đất được nện chặt với nhau, dày từ 40 đến 60cm, giúp ấm áp vào mùa đông và mát mẻ vào mùa hè. Trải qua hơn 100 năm, những mảng tường loang lổ đầy chất hội họa được vẽ bởi người họa sĩ thời gian khiến cho ngôi nhà giống như tác phẩm nghệ thuật, nổi bật trên nền đá xám.
Ngoài vật dụng từ đá, thì gỗ cũng là một trong những chất liệu được người H’Mông sử dụng rất nhiều. Loại gỗ phổ biến nhất trong đời sống của họ đó là cây Sa mộc -loại cây phổ biến ở cao nguyên đá và là biểu tượng cho tinh thần của người H’Mông, luôn mọc thẳng, cứng cáp, sức chịu đựng vô biên. Sa mộc được dùng để làm cán cày, máng ăn cho gia súc, dựng nhà và theo người già về với lòng đất. Trong nhà cổ Há Súng, có thể thấy gỗ sa mộc ở khắp nơi, phần lớn là những thân to và già, có tuổi đời hàng chục năm. Những thân cây Sa mộc được trạm trổ, gọt đẽo cầu kì, thể hiện sự sang trọng và bề thế của ngôi nhà và tiết lộ gia thế chủ nhân.
Điều tạo nên sự khác biệt giữa nhà cổ Há Súng và dinh thự họ Vương chính là nơi đây còn mang hơi thở cuộc sống. Bên trong nhà, không có nhiều đồ dùng hiện đại, chỉ có vỏn vẹn vài chiếc giường, bàn uống nước cùng các vật dụng sinh hoạt và nông cụ. Trải qua 7 thế hệ, hiện có 4 gia đình với hơn chục nhân khẩu là hậu duệ của dòng họ Vừ vẫn sống tại không gian này. Họ hào sảng và thân thiện. Dù già hay trẻ, gái hay trai đều vui vẻ và hòa đồng. Sau khi lao động, họ cùng nhau say sưa bên những chén rượu ngô thơm nồng. Cuộc sống của những người ở nhà cổ Há Súng luôn diễn ra chậm rãi và không thiếu những tiếng cười cùng giây phút lãng mạn. Phụ nữ và đàn ông có thể ngồi uống rượu với nhau một cách “sòng phẳng”, điều hiếm thấy trong văn hóa phụ hệ của nhiều tộc người thiểu số. Người H’Mông luôn coi trọng sự gắn bó, thủy chung, nhường nhịn, hòa hợp trong tình cảm vợ chồng, họ nói: “Tình yêu tốt một thời/ Vợ chồng tốt một đời”. Và trong ngôi nhà cổ này, cõ lẽ tình yêu chính là sự gắn kết khiến cho 4 gia đình và 3 thế hệ có thể hòa thuận chung sống.
Đến với Há Súng, du khách như đang đi ngược lại dòng đời hối hả, được thấy mình trong thước phim quay chậm. Ngôi nhà cổ này đã đón tiếp rất nhiều người đam mê du lịch, nhiếp ảnh, hội họa, kiến trúc, hay đơn giản chỉ là muốn trải nghiệm văn hóa và tìm về những khoảng lặng trong tâm hồn.
Xem thêm bài viết cùng chuyên mục:
