Quảng cáo 
Từ lâu, Tết Trung thu đã được coi là Tết thiếu nhi. Vậy nên, mọi hoạt động trong đêm hội trăng rằm đều nhằm mang lại niềm vui cho các em. Nào là rước đèn, phá cỗ, múa lân rộn ràng khắp muôn nơi.
Ký ức trung thu xưa trong mỗi đứa trẻ, bao giờ cũng thật đẹp. Đó là vẻ đẹp của bầu trời đêm vàng rực của ánh trăng và mặt đất lung linh sắc màu của những chiếc đèn lồng truyền thống.
Dọc khắp Việt Nam là vô số các làng nghề làm đèn lồng truyền thống. Lồng đèn ở mỗi vùng miền, lại mang một dáng dấp và chứa đựng câu chuyện riêng. Và Heritage muốn đưa bạn quay về hồi ức trung thu xưa qua ba chiếc đèn lồng tiêu biểu. Đó là đèn kéo quân của miền Bắc, đèn lồng gấp của phố cổ Hội An, và đèn lồng con cua của làng Phú Bình tại Sài Gòn.
Đèn kéo quân: đoàn “quân” xoay tròn kể chuyện đêm trăng
Từ xa xưa, Tết Trung Thu ở miền Bắc đã gắn liền với những chiếc đèn kéo quân vừa dung dị lại vừa thú vị. Ở Hà Nội có làng Đàn Viên với truyền thống trăm năm chế tác loại lồng đèn này. Nghệ nhân Nguyễn Văn Quyền là một trong số ít người còn bám trụ với nghề. Ông dành trọn tâm huyết và cuộc đời miệt mài vót tre, cắt giấy để lưu giữ không khí trung thu xưa trong chiếc đèn kéo quân.
Theo nghệ nhân, nguồn gốc của chiếc đèn xuất phát từ điển tích về chàng Lục Thức hiếu thảo. Lục Thức mồ côi cha từ nhỏ và sống chung với mẹ. Đến khi lớn lên, vì phải đi xa nhà, ông bèn nghĩ ra chiếc lồng đèn kéo quân tặng mẹ. Mỗi khi đèn được thắp sáng, đèn sẽ hiện lên bóng của một đoàn quây chạy xoay vòng. Trẻ con trong xóm thấy chiếc đèn kỳ diệu thì kéo nhau đến xem, nên nhà mẹ ông luôn rộn rã tiếng cười. Chính vì vậy, đèn kéo quân không chỉ là món đồ chơi trung thu, mà còn là biểu tượng cho lòng hiếu thảo và tình cảm gia đình.
Đèn kéo quân có cấu tạo gồm 3 phần: phần khung làm từ tre, phần vải hoặc giấy dó bọc bên ngoài, phần bên trong là chong chóng xoay gắn các hình giấy cắt, còn gọi là “quân”. Quân gồm nhiều chủ đề, đa phần là các nhân vật gắn liền với tuổi thơ như Phù Đổng Thiên Vương; Con Rồng cháu Tiên; Sơn Tinh, Thủy Tinh, Chử Đồng Tử, chị Hằng, chú Cuội, các trò chơi dân gian như kéo co, đấu vật, hái dừa…
Khi thắp đèn cầy bên trong, nhiệt tỏa ra sẽ khiến đoàn quân xoay vòng bên trong đèn. Bóng của chúng in lên đèn, làm cho người xem vừa hào hứng vừa thích thú. Vào đêm trung thu, con nít trong xóm lại xúm xít quanh chiếc đèn kéo quân, vừa khám phá món đồ chơi diệu kỳ, vừa kể vanh vách câu chuyện về những nhân vật in bóng trên đèn.
Lồng đèn gấp gọn: mang trung thu Hội An đi muôn nơi
Đối với người Hội An, ánh sáng từ đèn lồng mang đến sự ấm áp, bình yên và may mắn cho gia đình. Vào đêm trăng rằm hằng tháng và rằm trung thu, ánh sáng lung linh, rực rỡ sắc màu của đèn lồng lại chiếm trọn nét hoài cổ của phố Hội.
Trước đây, lồng đèn Hội An không gấp được. Vậy nên, du khách chỉ có thể ngắm đèn mà chẳng thể đem theo về nhà. Nhận thấy điều này, cụ Huỳnh Văn Ba đã nung nấu ý tưởng về một chiếc lồng đèn gấp gọn giống như chiếc ô, hay cây quạt giấy. Nghĩ là làm, ròng rã suốt nửa năm, ngày đến đêm, tháng này đến tháng khác, cụ lấy nan tre ra hết khoan rồi lại đục, mày mò chế tạo bộ khung mới. Sau nhiều lần thử nghiệm, cụ đã thành công chế tác lồng đèn gấp được đầu tiên ở Hội An.
Đèn lồng gấp gọn có nhiều kiểu dáng như hình bầu dục, hình quả trám, củ tỏi hay bánh ú. Dù đủ kiểu đèn lồng nhưng quy trình chế tác đều tương đồng. Làm đèn lồng trải qua hai công đoạn chính là tạo khung sườn và dán vải. Khung đèn được làm từ tre già, đem ngâm nước muối, phơi khô, chẻ thành nan, rồi vót nan cho nhẵn. Các nan của một chiếc đèn có độ dài bằng nhau, được khoan lỗ ở hai đầu để lắp vào hai vòng gỗ ở hai đầu.
Sau khi hoàn thiện phần khung, người thợ tiến hành dán vải. Mỗi chiếc lồng đèn sẽ kể một câu chuyện thông qua các hình họa trên vải, có chiếc vẽ cây cối, chim muông, có chiếc kể về các cảnh đẹp của phố Hội.
Lồng đèn con cua – đỉnh cao thủ công chế tác của làng Báo Đáp
Từ xa xưa, làng Báo Đáp ở Nam Định đã nổi tiếng với nghề làm lồng đèn trung thu truyền thống. Trong đó, lồng đèn hình các con vật như con cua, cá chép hóa rồng đều thể hiện tay nghề chế tác công phu và tinh xảo.
Đến khoảng những năm 1940 – 1950, người làng Báo Đáp di cư vào Nam, mang theo cả nghề truyền thống của ông cha. Họ lập ra xóm lồng đèn Phú Bình, nằm trên đường Lạc Long Quân, quận 11. Từ đây, xóm lồng đèn lớn nhất miền Nam ra đời.
Sau thời gian hưng thịnh, lồng đèn truyền thống chịu sự cạnh tranh từ lồng đèn pin. Người làm lồng đèn chuyển dần sang công việc khác. Di sản lồng đèn của một thời của làng Báo Đáp dường như chìm vào quên lãng. Mãi đến năm 2017, nhà nghiên cứu văn hóa Trịnh Bách đã cùng nghệ nhân Nguyễn Trọng Bình (truyền nhân của gia đình có truyền thống nhiều đời làm lồng đèn của làng Báo Đáp) phục dựng lồng đèn con cua và nhiều lồng đèn cổ xưa của làng.
Lồng đèn con cua mô phỏng theo hình dáng con cua 8 cẳng 2 càng, gồm hai loại là đèn cua sống (màu xanh) và đèn cua luộc (màu cam đỏ). Khung đèn được làm từ tre, bọc bên ngoài bằng giấy nhiễu. Loại giấy này chứa vụn tơ và sợi vải, giúp giấy dai hơn và không bị mủn khi tô màu. Quá trình làm lồng đèn con cua trải qua nhiều công đoạn đòi hỏi sự tỉ mỉ và khéo léo như làm khung, bọc giấy, gắn mắt, dán lông, phun dầu bóng và keo. Lồng đèn làm theo cách truyền thống, có độ sáng bóng chân thật và lưu giữ được suốt cả năm.
Đằng sau mỗi chiếc lồng đèn truyền thống là bóng dáng cần mẫn của những nghệ nhân. Với tình yêu nghề, lòng kiên định, họ đã góp phần làm nên tuổi thơ trung thu của lồng đèn của niềm vui đến mọi thế hệ. Cho nên ta tin rằng, chỉ cần lồng đèn truyền thống còn tồn tại trong nhà ngoài ngõ, thì Tết Trung Thu vẫn là một dịp đáng mong chờ.
Xem thêm bài viết liên quan:
