Quảng cáo 
Thu Hà
Đông chí là lễ tiết lớn cuối năm của cộng đồng người Hoa ở vùng đất phương Nam. Năm nay, tiết Đông chí diễn ra vào ngày 21/12 dương lịch.
Khi xưa, Nam bộ là vùng đất mới, hoang vu rộng lớn nhưng thưa thớt cư dân. Họ chủ yếu là những người tứ xứ từ khắp nơi, theo chân chúa Nguyễn vào khai hoang mở cõi xứ Đàng Trong, lưu dân miền Trung, người Chăm, người Khmer, người Minh Hương (cộng đồng người Hoa có nguồn gốc từ triều Minh – Trung Quốc). Điều này có thể lý giải vì sao tiết Đông chí tuy không thân thuộc với người Kinh, nhưng lại là nét đẹp văn hóa của vùng Nam bộ nói chung và cộng đồng người Hoa Chợ Lớn nói riêng.
Tản mạn về 24 tiết khí và tiết Đông chí
Việt Nam cũng như nhiều quốc gia châu Á có chung một nền văn minh lúa nước. Cây lúa và hoa màu gieo cấy khi nào, chăm bón ra sao, thu hoạch lúc nào, tất cả đều phải dựa vào tiết trời mà định đoạt như trong bài ca dao:
“Người ta đi cấy lấy công,
Tôi nay đi cấy còn trông nhiều bề:
Trông trời, trông đất, trông mây,
Trông mưa, trông nắng, trông ngày, trông đêm…“
Người xưa quan sát thiên nhiên từ mây, gió, nước, ánh trăng, đất đai, côn trùng… để hình thành lịch Nông nghiệp cổ đại (hay lịch cổ truyền phương Đông). Bộ lịch chia một năm thành 4 mùa và 24 tiết khí. Mỗi tiết khí thể hiện đặc trưng riêng về khí hậu. Trong đó, tiết Đông chí có nghĩa là giữa mùa đông.
Theo thiên văn học, vào ngày Đông chí sẽ xảy ra hiện tượng “ngày ngắn và đêm dài” tại các nước thuộc khu vực Bắc Bán cầu (trong đó có Việt Nam). Tuy nhiên, sau ngày Đông chí là lúc Mặt Trời quay trở lại hành trình chiếu sáng, thời gian ban ngày dần dài hơn, không khí cũng ấm áp hơn. Vì thế, Đông chí không chỉ là tiết khí của giá lạnh, mà còn là điểm giao thoa giữa đông và xuân, giữa năm cũ và năm mới.
“Đông lớn hơn Tết” của cộng đồng người Hoa
Trước Đông Chí vài ngày, không khí ở Chợ Lớn tấp nập và nhộn nhịp vô cùng, đặc biệt là tại các ngôi chợ truyền thống của người Hoa như chợ Phùng Hưng, chợ Bình Tây và chợ Xã Tây.
Người người đi chợ, tranh thủ sắm sửa các lễ vật cúng trả lễ để cảm ơn tổ tiên, thần linh đã phù hộ một năm bình an, thuận lợi chuyện làm ăn. Sạp nào cũng đông kín khách mua. Có sạp bán trái cây, nhang đèn, giấy tiền vàng mã phục vụ cúng kiếng. Có sạp bán các loại bánh cúng trả lễ cuối năm như bánh bao, bánh tổ, bánh trái lựu, bánh trái đào. Có sạp chuyên bán các món mặn như gà luộc, heo quay, vịt quay. Có sạp chuyên bán xôi chè, xôi gấc, xôi lá dứa, lá cẩm rắc mè rang trên mặt, những thau inox đựng vô số những viên chè trôi nước tròn trịa, đủ màu sắc và cả những viên chè ỷ nho nhỏ, dễ thương.
Người Hoa có câu “Đông lớn hơn Tết”, ý nói Đông chí là lễ tiết lớn và quan trọng như Tết Nguyên Đán. Vậy nên, các nghi thức cúng kiếng được thực hiện hết sức trang trọng, con cháu dù ở xa hay bận cỡ nào cũng tranh thủ về sum họp gia đình.
Món ngon ngày Đông chí của người Hoa Chợ Lớn
Ngày Đông chí, có một món ăn không thể thiếu trong mâm cúng và bữa cơm đoàn viên của nhiều gia đình, chính là chè trôi nước, hay còn gọi là chè thang viên.
Người Hoa làm bánh trôi nước từ bột gạo nếp cho lớp vỏ, gói ghém viên nhân đậu xanh béo bùi hoặc mè đen thơm béo bên trong. Bánh trôi nước sau khi được luộc chín trong nước, thì ăn cùng nước đường thắng kẹo với gừng tươi thơm lừng, nước cốt dừa béo ngậy và mè trắng phủ trên mặt bánh. Bên cạnh viên chè trôi nước núc ních, tròn trịa, còn những viên chè ỷ đủ màu nhỏ nhắn được nặn từ bột nếp. Nhìn những thau chè trôi nước hệt như bức tranh nhiều màu sắc: cam trái gấc, vàng, trắng, đỏ củ dền, xanh lá dứa, xanh đậu biếc.
Nhắc đến tiết Đông chí, nhiều thế hệ người Hoa lại nhớ đến chén chè trôi nước dẻo quánh, ngọt ngào, thơm mùi nước đường gừng trong căn bếp của mà má (mẹ). Viên chè tròn trịa của tình thân gắn kết, của niềm vui đoàn viên. Người lớn dặn dò trẻ nhỏ “ăn một viên chè, lớn thêm một tuổi” như một cách ăn mừng tuổi lớn, còn đứa nào chỉ lăm le ăn chè ỷ, thì phải ăn số viên chè bằng với số tuổi để cho mau lớn, khỏe mạnh.
Ngoài chén chè trôi nước, bữa cơm đoàn viên tiết Đông chí, còn có heo quay, vịt quay, gà mái luộc, các món bánh. Một số gia đình ăn hoành thánh, bánh bao hấp, sủi cảo – những món ăn tượng trưng cho sự may mắn và sum họp. Có gia đình ăn các món từ thịt dê để trừ khí hàn, giúp làm ấm và bồi bổ cơ thể.
Trong dòng chảy hiện đại không ngừng đổi mới, có những giá trị rất xưa cũ vẫn được nhiều lớp thế hệ người Hoa gìn giữ và tiếp nối. Lễ tiết Đông chí, không chỉ của riêng Hoa, mà của cả Nam bộ, dạo quanh khu Chợ Lớn ta hòa vào niềm vui tất bật, thưởng thức vị ngon của chén chè trôi nước, nếu là bạn của một gia đình người Hoa, ta còn nhận được những món quà như trái quýt, cái bánh thân thương từ họ nữa
Tiết Đông chí không chỉ là lễ hội đặc sắc của cộng đồng người Hoa, mà còn là nét văn hóa độc đáo của vùng đất Nam bộ. Vào ngày Đông chí, bạn hãy dành chút thời gian ghé thăm khu vực Chợ Lớn để hòa mình vào bầu không khí tất bật và thưởng thức những món ngon trứ danh của nơi đây.
