Một quyền lực mềm

Bên cạnh giá trị thẩm mỹ, thời trang bao hàm cả chiều kích chính trị, như Andrew Bolton (nhà giám tuyển Viện Bảo tàng Nghệ thuật Metropilitan, New York) từng nói: “Y phục là tấm gương phản chiếu thời đại”. Giữa thế kỷ 19, Hoàng gia Anh sở hữu lực lượng hải quân mạnh nhất thế giới, khiến trang phục hàng hải cũng theo đó trở thành biểu tượng của lòng dũng cảm và uy thế lẫm liệt của quốc gia. Năm 1846, Nữ hoàng Victoria đã đặt may cho con trai bốn tuổi của mình là Thân vương xứ Wales Edward bộ phục trang lấy cảm hứng từ gam màu xanh, trắng và cổ áo thủy thủ. Bà nào đoán trước được rằng, trong bối cảnh đòn bẩy của hai cuộc thế chiến vào thế kỷ 20, trào lưu y phục hàng hải sẽ trỗi dậy mạnh mẽ hơn bao giờ hết.

Khác với dáng cổ tam giác gập truyền thống, áo Breton dành cho hải quân Pháp ra mắt từ năm 1858 mang đậm dấu ấn 21 sọc kẻ ngang trên áo với hai màu xanh, trắng. Sọc áo được cho là tượng trưng cho 21 trận thắng vang dội của Napoleon khi đối đầu với Đế quốc Anh. Hai màu sắc tương phản được tinh chọn để thuận tiện cho công tác cứu hộ khi binh lính ngã khỏi mạn tàu.

Men theo tuyến giao thương hàng hải, các nước phương Đông cũng dần bắt nhịp với dòng chảy biển khơi trong y phục của thời đại. Năm 1913, Hoàng hậu Nga Alexandra Feodorovna đã ghi lại hình ảnh con trai mình trong chiếc áo cổ gập thủy thủ với những đường viền vuông góc ở phần mép. Riêng ở Nhật, nếu phong cách này đã được tích hợp vào đồng phục nam sinh từ năm 1879, thì đến năm 1920 làn sóng đồng phục nữ sinh mới dần thay đổi để trở nên hiện đại hơn, xóa nhòa dấu tích của thời đại Thiên hoàng Minh Trị với những chiếc quần hakama xếp ly truyền thống. Từ đây, ta thấy những nội hàm tuyên ngôn không kể Đông – Tây mà một chiếc áo được thiết kế theo lối thủy thủ thời bấy giờ có thể đóng góp vào diễn ngôn chung: sự khẳng định tinh thần tập thể hay địa vị xã hội, đồng thời thách thức những giá trị đã cũ trong tâm thế của kẻ chiến thắng.