Quảng cáo 
Bài: Khánh Chi
Ảnh: Internet
Điện ảnh không chỉ là tấm gương phản chiếu hiện thực mà còn là nơi chưng cất những giấc mơ, khát vọng và cả nỗi đau của con người. Trong dòng chảy đó, hành trình hiện diện của cộng đồng LGBT trên màn ảnh rộng là một câu chuyện dài – từ những ẩn dụ dè dặt trong thời kỳ kiểm duyệt khắt khe, cho đến tiếng nói tự do đầy tự hào của hôm nay. Bằng lăng kính điện ảnh, bài viết sau sẽ lần theo dấu vết của sự chuyển mình ấy – qua những bộ phim để đời đã góp phần định hình và mở rộng cách nhìn của xã hội về bản sắc giới và xu hướng tính dục.
Khi đa dạng giới chỉ tồn tại trong ẩn dụ (trước thập niên 1960)
Thời kỳ đầu của Hollywood, đặc biệt dưới các quy định kiểm duyệt của bộ luật Hays (1934–1968), gần như cấm hoàn toàn mọi biểu hiện trực tiếp về đồng tính luyến ái hay giới tính phi nhị nguyên. Các nhà làm phim vì thế phải tìm đường vòng – thông qua biểu tượng, ánh nhìn, ngôn ngữ hình thể hay các tình tiết có tính gợi ý – để nói lên những điều chưa thể gọi tên.
Trong Rebecca (1940), nhân vật bà Danvers với tình cảm đặc biệt dành cho người chủ cũ được nhìn nhận như một dạng đồng tính nữ bị kìm nén, hiện diện qua ánh mắt mê đắm và cách bà nâng niu từng món đồ của Rebecca. Cũng bằng thủ pháp ẩn dụ, Hitchcock tiếp tục khám phá đề tài cấm kỵ trong Rope (1948), lấy cảm hứng từ vụ án có thật của hai sinh viên đồng tính phạm tội. Cặp nhân vật chính không công khai mối quan hệ, nhưng từng cử chỉ, câu thoại giữa họ vẫn ám chỉ một kết nối sâu sắc vượt lên trên tình bạn thông thường.
Thậm chí trong những tác phẩm tưởng chừng chỉ mang tính hài hước như Some Like It Hot (1959), màn giả gái của hai nhân vật nam chính và đặc biệt là câu thoại “Nobody’s perfect” ở cuối phim, đã trở thành biểu tượng của sự thừa nhận tính linh hoạt giới tính một cách ngầm ẩn nhưng táo bạo.
Những tiếng nói đầu tiên phá vỡ lớp sương mù định kiến (1960–1980)
Khi luồng gió đổi thay bắt đầu len lỏi vào xã hội phương Tây, điện ảnh cũng dần mạnh dạn hơn trong việc thể hiện các nhân vật LGBT. Những bộ phim thời kỳ này không còn né tránh, dù vẫn thường mang sắc màu bi kịch hoặc phản ánh những xung đột nội tâm đau đớn giữa bản ngã và định kiến xã hội.
Victim (1961) đánh dấu một cột mốc quan trọng khi trở thành bộ phim đầu tiên tại Anh sử dụng từ “homosexual” một cách trực diện. Câu chuyện về một luật sư đồng tính bị tống tiền không chỉ phơi bày thực trạng phân biệt đối xử mà còn góp phần thúc đẩy cải cách luật pháp về quyền của người đồng tính.
Tương tự, The Children’s Hour (1961) khắc họa bi kịch của hai nữ giáo viên bị hủy hoại danh tiếng bởi tin đồn về mối quan hệ đồng giới. Đây như là một cú đánh mạnh mẽ vào xã hội thời đó, nơi chỉ cần lời nói cũng đủ để nghiền nát cuộc đời một con người.
Vượt lên cả sự bi kịch, Dog Day Afternoon (1975) đem đến một hình ảnh khác thường thấy: một người đàn ông cướp ngân hàng không vì tiền bạc hay danh tiếng, mà vì tình yêu – cụ thể là để giúp người yêu chuyển giới của anh phẫu thuật. Đây là lần hiếm hoi Hollywood thời đó thể hiện một nhân vật chuyển giới với sự đồng cảm, không hề mang tính giễu nhại.
Những câu chuyện bản sắc, phức tạp và đầy nhân văn (1990–2000)
Bước vào thập niên 1990, làn sóng phim độc lập bùng nổ, mở đường cho những câu chuyện LGBT được kể một cách chân thật, đa chiều và vượt ra khỏi khuôn mẫu. Không còn là nạn nhân đơn thuần, các nhân vật trong những bộ phim giai đoạn này mang theo cả giấc mơ, nỗi cô đơn, sự giằng xé và cả vẻ đẹp rất đời thường.
My Own Private Idaho (1991) là một ví dụ tiêu biểu, không chỉ bởi mối quan hệ mập mờ giữa hai nam chính, mà còn bởi cách nó thể hiện sự lạc lõng, hoang mang và nhu cầu kết nối – những điều vượt lên trên cả giới tính hay bản dạng.
Cùng thời điểm, Philadelphia (1993) là cú đột phá ở dòng phim chính thống khi dám khai thác đề tài HIV/AIDS và sự kỳ thị người đồng tính, điều từng bị coi là “vùng cấm” của Hollywood. Tom Hanks đã giành được tượng vàng Oscar cho vai diễn của mình, giúp đưa vấn đề nhân quyền vào trung tâm các cuộc đối thoại xã hội.
Trong khi đó, The Adventures of Priscilla, Queen of the Desert (1994) và Boys Don’t Cry (1999) lại đại diện cho hai thái cực khác nhau: một là bản giao hưởng rực rỡ về sự tự do biểu đạt bản thân qua nghệ thuật drag, một là lời nhắc đau lòng về bạo lực mà người chuyển giới phải đối mặt. Cả hai đều cho thấy giới tính không phải là “chủ đề phụ” mà là trung tâm của những câu chuyện giàu tính nhân văn.
Từ bên lề bước ra ánh sáng – khi tự do không còn là đặc ân (2000 đến nay)
Khi xã hội dần thay đổi nhận thức, điện ảnh cũng trở thành nơi tôn vinh bản sắc giới tính một cách toàn diện và tự nhiên hơn. Các nhân vật LGBT giờ đây không chỉ hiện diện mà còn được sống, được yêu, được giằng xé, được hạnh phúc – như bất kỳ con người nào khác trên màn ảnh.
Sự thành công vang dội của Brokeback Mountain (2005) là minh chứng rõ ràng: một câu chuyện tình yêu đẹp giữa hai chàng cao bồi miền Tây không chỉ chinh phục giới phê bình mà còn chạm đến trái tim hàng triệu khán giả toàn cầu. Đó không còn là câu chuyện “đồng tính”, mà là một bi kịch tình yêu phổ quát.
Sau đó là hàng loạt tác phẩm tiếp nối như Milk (2008), Blue Is the Warmest Colour (2013), Moonlight (2016), hay Call Me By Your Name (2017), mỗi phim là một lát cắt riêng biệt, từ chính trị đến lãng mạn, từ tuổi trưởng thành đến nỗi cô đơn lặng thầm. Đặc biệt, Moonlight trở thành bộ phim LGBT đầu tiên giành giải Oscar Phim hay nhất – một chiến thắng mang tính biểu tượng vượt xa lĩnh vực nghệ thuật.
Điện ảnh châu Âu và châu Á cũng không nằm ngoài dòng chảy này. Portrait of a Lady on Fire (2019) là kiệt tác nữ tính về tình yêu cấm đoán. Trong khi đó, Thưa Mẹ Con Đi (2019) của Việt Nam lại kể một câu chuyện dịu dàng, đời thường nhưng sâu sắc về sự chấp nhận trong gia đình Việt. Gần đây nhất, Everything Everywhere All at Once (2022) lồng ghép mối quan hệ mẹ – con gái đồng tính trong một bức tranh đa vũ trụ kỳ ảo, nhấn mạnh rằng dù thực tại có kỳ lạ đến đâu, tình yêu vẫn là sợi dây kết nối cuối cùng.
Từ ẩn dụ tinh tế đến sự tự do hiển hiện, hành trình hiện diện của đa dạng giới tính trong điện ảnh là hành trình của sự khai sáng – không chỉ cho nghệ thuật, mà cho cả xã hội. Dù vẫn còn những vùng đất chưa được khám phá, hay những định kiến chưa hoàn toàn xóa bỏ, nhưng rõ ràng, điện ảnh đang ngày một rộng mở – trở thành nơi mà mọi bản sắc, mọi tiếng nói đều có quyền được lắng nghe.
Xem thêm bài viết cùng chuyên mục:
