Bài THỦY TIÊN
Ảnh INTERNET

Trong bộ phim The Devil Wears Prada (Yêu nữ hàng hiệu), phân cảnh Nigel tâm sự với Andy về tuổi thơ của anh, về những lúc đêm xuống, anh trùm kín chăn để tâm trí mình lang thang qua từng trang tạp chí. Mở cuốn tạp chí cũng giống như mở ra một cánh cửa kỳ diệu, chạm đến chốn hư cảnh lộng lẫy và chứng kiến những chuyển biến sống động của thời đại.

Hình ảnh của một tờ tạp chí vào năm 1867

Từ thuở sơ khai

Để hiểu về nguồn gốc của tạp chí thời trang, hãy truy về năm 1672, khi tờ Mercure Galant ra đời tại Pháp dưới dạng thức một tờ báo tổng hợp cả thời trang, văn hóa lẫn thi ca kịch nghệ. Cái hay của Mercure Galant nằm ở tầm nhìn vượt thời đại của nhà sáng lập Donneau de Visé. Ông nhìn nhận thời trang như một tấm gương phản chiếu xã hội qua từng thời kỳ, thiên biến vạn hóa theo thực cảnh. Trong những ấn bản đặc biệt dưới thời vua Louis XVI, Mercure Galant luôn đi kèm với những y phục thời thượng nhất của giới quý tộc do nghệ sĩ Jean Berain vẽ lại, để thợ may thành thị nắm bắt được “mô-đen” trong cung đình, đồng thời phát triển ngành công nghiệp dệt may của đất nước. Tại thời điểm này, cấu trúc của tạp chí thời trang dần được định hình ở mức độ sơ khởi: cung cấp cho bạn đọc cả hình ảnh lẫn văn bản diễn dịch.

Năm 1732, thuật ngữ “magazine” (tạp chí) do Edward Cave khởi xướng dần lan tỏa trong công chúng. Từ đây, những tờ tạp chí hướng đến phái đẹp mọc lên như nấm. Tờ Ladies Magazine giới thiệu các xu hướng thời trang, thi thoảng được đại thi hào nước Anh William Blake minh họa. Tờ Cabinet of Fashion tiết lộ bí quyết diện váy đầm, kiểu tóc mới nổi và găng tay lông thú. Dĩ nhiên, góc nhìn về cái đẹp vẫn do đàn ông định đoạt.

Chưa bàn đến sự đổi thay của định kiến giới thì tạp chí thời trang ngày một phát triển mạnh mẽ. Cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20, tất cả những ấn phẩm kinh điển còn đến ngày nay đều đã lộ diện. Năm 1867, Harper’s Bazaar ra đời, tự định vị là “một kho lưu trữ thời trang, sự hài lòng đi kèm với hướng dẫn”. Tờ Vogue từ năm 1892 được ví như một cuốn từ điển của tầng lớp thượng lưu New York, L’Officiel ra đời năm 1921 tại Pháp với định vị là “kinh thánh thời trang” khi chú trọng tính học thuật, còn ELLE xuất bản năm 1945 sau khi phụ nữ Pháp giành được quyền bầu cử, mang sứ mệnh trao quyền bình đẳng cho giới nữ trong mọi khía cạnh đời sống xã hội.

Những hình ảnh trang phục được vẽ và in trên ấn phẩm Mercure Galant

“Đọc lại” một thời đã qua

Thông qua ngôn ngữ và hình ảnh, mỗi tờ tạp chí thực chất cũng như một bản thảo tường thuật về thời kỳ đã qua: Con người thời đại ấy chuộng phong cách ăn mặc nào, mang tư tưởng và lối sống thế nào? Đọc một cuốn tạp chí cũ, để mùi giấy mực xâm lấn mình chính là cho phép bản thân tìm lại một thời chộn rộn với đầy đủ những đặc tính văn hóa-xã hội của riêng nó.

Xuôi theo tiến trình phát triển của tạp chí, cách khắc họa người phụ nữ phản ánh sự thay đổi quan điểm của nhiếp ảnh hiện đại và những định kiến giới. Năm 1911, nhiếp ảnh gia Edward Steichen đã lần đầu tiên đưa ra một góc nhìn mang tính cách mạng: Ông tâm niệm rằng nhiếp ảnh thời trang hiện đại cần tạo ra một bầu không khí bàng bạc, pha nét trừu tượng của Chủ nghĩa Tự nhiên, cho phép người phụ nữ được bộc lộ nội tâm sâu kín bên trong. Phong cách này được Steichen ứng dụng triệt để, cho ra đời những tấm ảnh thời trang thấm đẫm tinh thần, cảm xúc hơn là chỉ để làm rõ đường may, nếp vải.

Bức hình thời trang của nhiếp ảnh gia Edward Steichen trên tạp chí Vogue số tháng 10 năm 1930

Dẫu thế, mối quan tâm của nữ giới không chỉ quanh quẩn ở y phục và mưu cầu bình đẳng. Thế chiến thứ Hai nổ ra cũng là lúc những tạp chí tên tuổi không ngần ngại đóng góp tiếng nói của mình. Lúc bấy giờ, biên tập viên của Vogue Anh là Audrey Withers đã nảy ra ý tưởng cho bộ ảnh Fashion is Indestructible (Thời trang bất diệt). Trong loạt ảnh, một người mẫu đang rảo bước giữa đống hoang tàn ở Anh quốc sau cuộc oanh kích của Phát xít Đức. Hơn thế nữa, trang bìa tạp chí thời trang có khả năng phản ánh tiến trình đổi thay của các định kiến về sắc tộc. Trong quá khứ, người mẫu da màu không được lên bìa bởi bị cho là không thể “bán hàng”, nhất là khi y phục được thiết kế phù hợp với người da trắng. Nhưng Donyale Luna, một cô gái da nâu đã rời Mỹ để đến Anh quốc vào những năm 1960, để rồi nhận ra vẻ đẹp của mình được ưu ái ở châu Âu. Từ năm 1966, Luna trở thành người mẫu da màu đầu tiên càn quét các trang bìa tạp chí tiêu biểu như Vogue Anh, Vogue Ý, ELLE và Harper’s Bazaar, mở đường cho thế hệ sau này.

Trong thời đại mà hoạt động đọc của con người dần bị xâm lăng bởi các phương tiện nghe nhìn, người ta bắt đầu nói nhiều hơn về tương lai của tạp chí in. Mới đây nhất, tờ Copy ra mắt năm 2023 đã trở thành cuốn tạp chí thời trang đầu tiên có hình ảnh lẫn nội dung do trí tuệ nhân tạo sản xuất. Copy thôi thúc chúng ta phải xét lại niềm tin vào khả năng sáng tạo độc nhất của nhân loại, đồng thời dự báo về một tương lai của tạp chí in với nhiều biến động, không thể võ đoán. Biết đâu đấy, nhân loại mai sau khi nhìn lại dấu mốc này lại hiểu rằng đây là hạt mầm của dòng tạp-chí-ảo sắp rộn ràng 5 châu? Cứ chuẩn bị tinh thần, tạp chí sẽ có câu trả lời!

Xem thêm bài viết cùng chuyên mục: