Quảng cáo 
Bài THỦY TIÊN
Ảnh NGỌC THANH, INTERNET
Nhìn lại về Hà Nội thời kỳ Đông Dương – nơi tiên phong cho đại đa số các xu hướng thẩm mỹ tân thời đã làm phong phú quang cảnh thời trang trên khắp Việt Nam.
Nô nức phố thị
Trải qua một tiến trình lịch sử dài, từ Thăng Long – Kẻ Chợ đến khi trở thành thủ đô của Liên bang Đông Dương vào năm 1902, Hà Nội luôn là tâm điểm của những cuộc giao thương sầm uất, và là nơi tiếp nhận các dòng chảy văn hóa – thời trang tứ xứ. Chính những con phố tấp nập người mua kẻ bán đã thúc đẩy sự phát triển của thời trang thành thị, tạo nên một thị trường sôi động, nơi các xu hướng y phục mới nhất được lan truyền.
Dạo quanh phố Hàng Đào (Rue de la Soie), Hà Nội năm 1940 hiện lên sống động qua những bức ảnh tư liệu của nhiếp ảnh gia người Mỹ Harrison Forman. Không khó để nhận ra hàng loạt cửa hiệu thời trang có tiếng, từ nhà may Thanh Lương số 39 và cửa hiệu Trịnh Văn Sửu số 45 Hàng Đào chuyên bán khăn và mũ, nhà máy nhuộm Tô Châu ở ngã tư Hàng Đào – Cầu Gỗ, đến thương hiệu giày quốc tế Bata. Bên cạnh đó, các phố chuyên may mặc như Hàng Trống, Hàng Gai và phố giày dép Hàng Giầy cũng đóng vai trò quan trọng trong việc định hình diện mạo thời trang Hà Nội thời bấy giờ.
Làn sóng âu phục
Vào những năm 1930, lớp thanh niên trí thức đua nhau “bỏ cũ theo mới” để khoác lên mình Âu phục. Các tít quảng cáo từ năm 1929 của một cửa hiệu tên Cơ-Quang trên phố Hàng Bông đã điểm tên những món phục sức thời thượng bấy giờ: “Gilet và pull’over người nhớn và trẻ con”, “rubande viền mũ”, “mũ feutre kiểu ‘tirat’ và ‘mossant’”, hay “khuy manchette và bouton của hiệu MURAT”. Song, sự xuất hiện của y phục phương Tây không đồng nghĩa với việc người Việt thụ động tiếp nhận thời trang Pháp.
Tháng 1/1934, trên tờ Phong Hóa xuất hiện một đoạn quảng cáo ngắn của hiệu dệt Cự-Chung: “Bản hiệu đem trước nhất vào địa hạt Đông-dương nghề dệt áo pull’over, có dessin Jacquard nay lại mới mua ở bên Đức nhiều máy dệt pull’over, cache-col và caravate lối đan chéo “Tressé” trông cực kỳ đẹp chưa đâu có”. Với đoạn quảng cáo này, ta thấy rõ người Việt không chỉ nhập khẩu thời trang mà còn chủ động tiếp thu và làm chủ kỹ nghệ dệt may phương Tây. Ví như làng Cựu ở Hà Nội những năm 1930 đã cử người sang Pháp học nghề may Âu phục, khi về nước lại truyền dạy cho dân làng. Dân làng Cựu sau đó mang cái tài may complet nức tiếng của mình đi tỏa khắp từ Hà Nội đến Sài Gòn. Điển hình là hiệu may Phú Cường số 10 Hàng Trống, tuy đã qua bốn đời nhưng vẫn giữ tên cũ, nếp xưa.
“Gái tân thời”
Nếu những quý ông thành thị mặc complet, vest và thắt caravate thì nữ giới cũng không chậm nhịp theo đuổi phong trào “tân thời”. “Gái tân thời” là một cụm từ được nhắc đến trong báo Phụ nữ Thời đàm số ra ngày 29 tháng 10 năm 1933, mô tả hình ảnh một thiếu nữ thời đại: “Họ ăn mặc và trang sức theo kiểu mới. Quần trắng, áo màu, giày cao gót, để răng trắng, rẽ đường ngôi lệch và nói chuyện với đàn ông bằng tiếng Pháp, thỉnh thoảng viết bài đăng nhật trình, trên danh thiếp có đề chữ ‘nữ sĩ’…”. Không chỉ là câu chuyện y phục, đây còn là một cuộc cách tân về phong thái và tư tưởng. Tiếp xúc với tư tưởng phương Tây, phụ nữ thành thị dần có nhu cầu khẳng định bản thân, mở ra những tranh luận đầu tiên về bình đẳng giới.
Trên đà tân tiến, những hàm răng nhuộm đen dần thưa thớt trên các con phố Hà Nội. Đến thập niên 1940, phụ nữ Hà thành vẫn giữ thói quen vấn tóc, song dần lược bớt chiếc nón quai thao, nón ba tầm. Những mái tóc duyên dáng được thoải mái tung bay trên phố thị, từ kiểu tóc bồng bềnh uốn xoăn “phi dê”, tóc kẹp buông dài sau lưng cho đến mốt cắt ngắn ngang vai. Đặc biệt, họ chải tóc ngôi lệch để kháng lại kiểu chẻ ngôi giữa – biểu tượng của vẻ đoan trang chuẩn mực thế kỷ trước.
Ngay cả chiếc quần đen kinh điển cũng trở nên lỗi thời. Báo Phong Hóa từng đăng tải mong muốn của chị em: “Chúng em ưa chiếc quần lụa bạch êm mát hơn cái quần sồi dày cồm cộp”. Nỗi bận lòng này được nhắc lại qua truyện ngắn Cô Kếu, gái tân thời do Nguyễn Công Hoan viết năm 1933. Trong đó, nhân vật Bạch Nhạn chưa được mặc “quần trắng và áo sáu khuy” đã có những tâm sự rất “thiết thực”: “Cô Bạch Nhạn buồn lắm vì cổ hủ hết cách. Ấy thế cũng mang tiếng là con gái Hàng Đào!”.
Giữa thời thế ấy, Lemur Cát Tường – một họa sĩ tốt nghiệp trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương đã nảy sinh nhu cầu Âu hóa y phục, song vẫn gìn giữ bản sắc dân tộc. Ông cách tân áo dài ngũ thân thành hai thân, cải tiến phom dáng ôm sát cơ thể để thể hiện nét yêu kiều của phái nữ, khuyến khích mặc với quần trắng để chứng tỏ dân An Nam văn minh. Khi thiết kế của ông được đăng trên số báo mừng Xuân năm 1934 của Phong Hóa, chúng nhanh chóng gây tiếng vang. Sau đó, các danh họa Lê Phổ, Mai Trung Thứ, Lê Thị Lựu và Vũ Cao Đàm vẽ lại, trở thành biểu tượng áo dài Việt Nam hiện đại.
Theo cách ấy, Hà Nội đã đi qua một thời kỳ đầy xáo động với những dòng chảy thời trang liên tục đối chọi và tiếp biến lẫn nhau. Chính những thử nghiệm táo bạo và những phản ứng đối nghịch ban đầu đã giúp định hình diện mạo thẩm mỹ của một xã hội đang từng bước chuyển mình.
Xem thêm bài viết cùng chuyên mục:
