Quảng cáo 
Bài THỦY TIÊN, LA QUỐC BẢO
Ảnh ĐÀO CẢNH, INTERNET
Khi nghiên cứu về văn hóa Á Đông, học giả Pháp Gabrielle đã ca tụng nghề thêu của An Nam là một kỹ nghệ tài tình, “vẽ hình bằng chỉ, làm cho bông sen, bông tử nở trên lụa, làm cho bươm bướm lượn trên mặt nước trong xanh”.
“Lòng tựa gấm, miệng tựa thêu”
Trong cái se lạnh dịp Tết về, sắc hồng đỏ của hoa đào và những cánh mai vàng ruộm phủ lên thị thành màu áo mới, xen lẫn trong đó là tà áo dài lụa thấm đẫm sắc hoa của các cô, các chị. Nghệ thuật thêu hoa trên lụa đã đi vào đời sống theo nhiều cách. Nghệ nhân có thể thêu hoa trang trí lên y phục, cũng có thể dùng phương pháp này để sáng chế những dòng tranh thêu trang hoàng nhà cửa.
Hằng năm, cứ đến ngày 12 tháng 6 âm lịch, người dân làng Quất Động (huyện Thường Tín, Hà Nội) lại làm lễ tế ông tổ nghề thêu Lê Công Hành, đi cùng với đó là một đoạn văn khấn: “Lòng tựa gấm, miệng tựa thêu, đã lấy văn chương soi sáng đời thịnh trị, mũi kim, sợi chỉ, lại truyền tinh xảo đến phương Nam”. Sở dĩ viết thế là bởi Lê Công Hành (1606-1661) dưới đời Lê, trong lần đi sứ tận Trung Hoa đã học hỏi kỹ nghệ thêu võng lọng, sau đó về dạy lại cho bà con vùng Quất Động.
Trải qua nhiều thời kỳ, nó vượt lên những trang trí nghi môn và cờ phướn cho vua quan đơn thuần, dần trở thành nghệ thuật. Để tạo phẩm thêu tay được hoàn mỹ, nghệ nhân cần dùng chỉ nhuộm từ các chất liệu thiên nhiên, đặc biệt là chỉ tơ tằm với độ óng mịn đặc trưng, lại phải có lòng đam mê và năng khiếu hội họa, qua đó chuyển tải cái thần, cái hồn trong từng chi tiết.
Theo dòng thời gian, nghề thêu cứ thế phát triển rực rỡ. Một trong những làng nghề thêu trứ danh từ thời Nguyễn là làng Minh Lãng, huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình. Vào thời vua Minh Mạng (1820 – 1841), 3 cụ là Nguyễn Khang, Nguyễn Ca, Nguyễn Nghĩa đi làm ăn xa đã học lấy nghề và dạy cho dân làng. Từ đó, cả làng khởi đầu với việc thêu đồ thờ tự, dần dần phát triển việc thêu cho một thương hiệu của người Pháp ở Hà Nội. Sau này, khi đất nước thống nhất và đổi mới, trải qua bao thăng trầm để giữ lấy nghề truyền thống, làng thêu Minh Lãng vững vàng khẳng định sự năng động, sáng tạo và sự bứt phá đi lên từ khó khăn. Minh Lãng đã chinh phục được những tuyệt đỉnh của nghệ thuật thêu tay truyền thống, và không ngừng cập nhật các kỹ thuật hiện đại. Đây là đại diện tiêu biểu cho thấy sức sống của nghề thêu vẫn phát triển rực rỡ tới tận hôm nay, như những bông hoa mà người nghệ nhân chế tác trên lụa.
Di sản vô giá
Dẫu được phổ cập từ thế kỷ 17, phải đến cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20, dưới triều Nguyễn, nghệ thuật thêu hoa trên lụa mới đạt đến đỉnh cao rực rỡ. Ngày Di sản văn hóa Việt Nam 23/11/2024 vừa qua, bộ lễ phục Nhật bình, được thêu phụng hoàng thật tinh nhã trên thức lụa vàng của Nam Phương hoàng hậu đã hồi hương và được long trọng giới thiệu trong lễ khánh thành điện Thái Hòa, Kinh thành Huế.
Theo điển chế, áo Nhật bình sắc vàng chỉ dành bậc Hậu (Hoàng hậu, Thái hậu và Hoàng thái hậu). Áo sử dụng nền là chất liệu sa nam dệt mỏng nhuộm màu chánh hoàng (vàng thuần, có chút ánh nâu rất đặc trưng của triều Nguyễn), bên trong lót lụa dệt hoa (damask) màu vàng cam. Cổ áo được thêu dày đặc 9 con phượng thể hiện danh phận tôn quý. Thân áo trang trí 47 hình đoàn phượng (phượng cuộn tròn) đa dạng dáng bay, xen kẽ Bát bửu Đạo giáo và các loài hoa mĩ miều. Trong đó, đặc biệt nhất là sự xuất hiện của các khóm hoa sen với tạo hình vô cùng Việt Nam mà dường như chưa từng thấy trên bất cứ cổ vật y áo nào. Ngoài việc thiếu vắng các hạt kim sa lấp lánh, viền cổ áo và viền thân áo còn được nẹp bằng loại kim tuyến “soutache” dạng thừng của châu Âu thay cho chất liệu kim tuyến giấy Trung Hoa vốn mỏng manh lại mau chóng bị oxy hóa, thể hiện sự giao thoa kĩ nghệ Tây-Ta cấp tiến thời bấy giờ. Hơn 7 thập kỷ qua bao thăng trầm lịch sử, cổ vật đã được trả về nơi xưa chốn cũ, trở thành tài sản vô giá cho cố đô Huế.
Hocquard – soạn giả sách nói về nghề thêu cuối thế kỷ 19 đã nhận định: “Người thợ thêu Việt Nam tỏ ra rất khéo léo trong việc phân bố màu sắc trên lụa để có những bức tranh thêu hòa hợp không chát chúa”, hoặc như nhà nghiên cứu Gabrielle sau khi thưởng ngoạn những “bông sen, bông tử nở trên lụa” đã thán phục tay nghề người thợ thêu An Nam rằng: “Họ thật khéo léo về đường kim mũi chỉ và cách pha màu sắc…”.
Lịch sử biến thiên, cung – cầu biến chuyển. Nghề thêu ngày nay đã phát triển thêm nhiều kỹ thuật mới, chạm đến những phân khúc thêu hàng thời trang cao cấp, khăn trải bàn, chăn, gối. Đường chỉ càng mịn màng, chân chỉ càng lẩn bao nhiêu, giá trị thẩm mỹ của sản phẩm cũng tăng cao. Trong bối cảnh các sản phẩm thêu Việt Nam được xuất khẩu sang thị trường quốc tế như Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore, Mỹ, châu Âu…, ta có thêm niềm tin vào tiềm năng kinh tế lẫn sự ghi nhận những giá trị văn hóa – mỹ thuật của nghệ thuật thêu từ bạn bè quốc tế.
Xem thêm bài viết cùng chuyên mục:
