Quảng cáo 
Thanh Hiển
Những cơn mưa đầu mùa khẽ khàng buông trên đồng bằng sông Cửu Long, nước từ thượng nguồn sông Mekong bắt đầu dâng lên, len lỏi qua từng nhánh rạch, phủ lên ruộng đồng một lớp phù sa nâu đỏ. Đó là tín hiệu của mùa nước nổi, mùa của sự giao hòa giữa con người và thiên nhiên, giữa lao động và an lành.
Miền Tây bước vào thời khắc đặc biệt nhất trong năm. Trên những cánh đồng ngập nước, bóng xuồng ba lá khẽ lướt, tiếng mái chèo chạm vào mặt nước tạo nên nhịp điệu quen thuộc, vừa lao động, vừa ca hát. Mùa nước nổi không chỉ là hiện tượng tự nhiên, mà là nét văn hóa độc đáo được bồi đắp qua bao thế hệ, nơi con người sống cùng, sống nhờ và sống đẹp với dòng nước quê hương.
Hẹn ước giữa biển nước và phù sa
Từ đầu những ngày tháng 7, những đợt nước bắt đầu lan vào miền đồng bằng sông Cửu Long. Từ bao đời nay, người dân châu thổ quen gọi mùa này là mùa nước nổi. Nước lên từ từ và kéo dài trong nhiều tháng đỉnh điểm là vào cuối tháng 8 âm lịch ở một số tỉnh vùng biên giới giáp với Campuchia và từ giữa tháng 9 ở các tỉnh hạ nguồn, tới cuối tháng 11 nước lại rút.
Trong tác phẩm “Mùa nước nổi” của nhà văn Nam bộ Nguyễn Quang Sáng đã lý giải rằng: “Mùa này người làng tôi gọi là mùa nước nổi không gọi là mùa nước lũ. Vì nước lên hiền hoà, nước mỗi ngày một dâng lên”. Nếu bạn đến miền Tây thời điểm ấy, thong dong ngồi trên chiếc xuồng ba lá nhẹ nhàng lướt qua kênh rạch, bầu không khí mát mẻ ẩm ướt hơi phù sa, bên tai có tiếng nước lan ra hồ, bạn sẽ cảm nhận được rõ ràng từng nhịp của cuộc sống nơi miền đất phương Nam.
Khung cảnh hiện lên như một khúc ca dịu dàng với bông điên điển nhuộm vàng bờ kênh, bèo xanh mướt trôi trên mặt nước, mái nhà sàn ẩn hiện trong sương sớm. Tất cả gợi về nhịp sống của một miền Tây đã tồn tại bao đời, được những con người chân phương, mến khách đang cố gắng níu giữ. Quy luật của nguồn nước đã kiến tạo một nét văn hóa đặc trưng với tính cách con người miền Tây kiên cường, hào sảng, can trường trước tự nhiên.
Những đoá hoa vươn mình trong biển nước
Dòng nước phù sa không chỉ mang theo tôm cá đầy ghe mà còn tưới tắm cho những cánh đồng sen, đồng súng, cỏ năng và rừng tràm xanh mướt. Đây cũng là mùa chim chóc tìm về làm tổ, mùa những con người miền sông nước lại bận rộn mưu sinh nhưng vẫn thong dong trong nhịp sống an hòa. Bởi thế mùa nước nổi chính là hồn quê, nhịp sống, là nét văn hóa miền Tây được gìn giữ qua bao thế hệ.
Trong khung cảnh ấy, bông súng – loài hoa bình dị mà kiên cường đã trở thành biểu tượng cho sức sống mãnh liệt của vùng đất này. Dù thân mềm mảnh, hoa súng vẫn vươn lên theo mực nước, nước càng dâng, cọng càng dài, như chính con người miền Tây luôn biết thích nghi, đứng vững trước mọi biến động của thiên nhiên. Mỗi khi nở rộ, sắc hồng tím hoặc trắng ngà của bông súng lại làm bừng sáng cả một khoảng đồng nước, tô điểm cho bức tranh mùa lũ thêm phần thơ mộng.
Từ tờ mờ sáng, những người phụ nữ miền Tây đã khẽ chèo xuồng ra đồng, hái từng bông súng mang về chợ hay chế biến thành món ăn dân dã như gỏi bông súng, lẩu mắm, canh chua, hay đơn giản là ăn sống với mắm kho. Giữa mênh mang nước lũ, hình ảnh người phụ nữ cặm cụi hái bông súng như một nét chấm dịu dàng trên bức tranh đồng quê, tượng trưng cho sức sống, cho niềm tin và cho vẻ đẹp bền bỉ của miền Tây mùa nước nổi.
Trải nghiệm đời sống sông nước và văn hóa
Con nước lớn, nước ròng giúp thau mặn, rửa phèn, đem phù sa về dung dưỡng cho đất và mang về “bầy con cưng” cá tôm dồi dào cùng vô vàn sản vật đã làm nên thương hiệu miền Tây. Cứ như vậy, mùa nước nổi mang theo bao buồn vui cho những người mưu sinh nghề hạ bạc. Ngư dân cần mua sắm lưới, lợp, lờ, chài, xuồng… cho nên các làng nghề ăn theo rộn rịp.
Mùa nước nổi đã mang lại sinh kế cho người dân, ngoài ra còn vun đắp nên một nét văn hoá chan hòa, gửi gắm trong đó niềm tin và khát vọng bình yên của những cư dân miền sông nước. Độ mỗi đầu mùa con nước, họ sẽ tổ chức những lễ cúng các vị phúc thần, tạ ơn trời đất đã ban cho họ sản vật cải thiện kế sinh nhai và mong ước vào một mùa bội thu.
Từ những tín ngưỡng dân gian đậm đà bản sắc, người dân miền sông nước đã hình thành trong mình ý thức trân trọng thiên nhiên như một lẽ sống. Lòng hàm ơn trước công đức trời đất cùng khát vọng an lành trong cuộc mưu sinh khiến họ luôn biết giữ gìn những gì thiên nhiên ban tặng. Những người dân chài kháo nhau rằng: “Nông dân mình hồi xưa tới giờ, mùa khô thì lo làm ruộng, ai không có đất thì đi làm thuê, còn đến mùa nước thì bắt cá. Người ta nhắc nhở nhau bắt con cá lớn, chừa con cá nhỏ lại, đừng tận diệt để mùa sau còn cá sinh sôi”.
Nhắc đến văn hóa mùa nước nổi ở miền Tây, không thể không nói đến chợ ma Tha La ở tỉnh An Giang, nét sinh hoạt buôn bán độc đáo chỉ xuất hiện trong những tháng nước dâng. Cái tên nghe qua tưởng như huyền bí, nhưng thật ra chỉ gợi tả khung giờ đặc biệt của chợ, họp khi đêm còn sâu, vào khoảng hai giờ sáng, và tan khi ánh bình minh vừa rạng trên mặt nước. Giữa không gian lờ mờ ánh đèn dầu và làn sương bảng lảng, những phiên chợ diễn ra sôi nổi và vội vã. Hàng hóa là những sản vật của mùa nước nổi như cá linh, bông điên điển, tôm, cua, rau đồng,… tất cả đều tươi mới, vừa được bà con đánh bắt trong đêm.
Món ngon mùa nước nổi
Một chuyến đi miền Tây mùa nước nổi mà bỏ qua ẩm thực thì như thiếu một chương trong câu chuyện. Khi nước tràn vào đồng, cùng với phù sa lên, sản vật bừng lên với cá linh, cá rô đồng, bông điên điển, rau muống nước, bông súng đều trở thành linh hồn của những mâm cơm giản dị.
Bạn đừng quên thưởng thức món canh cá linh nấu bông điên điển bên bờ kênh, dưới mái chòi lá giữa mênh mông nước. Bông điên điển vàng như ánh nắng chiều, cá linh non mềm thịt, nước canh nhẹ chua, mỗi món ăn là một câu chuyện về phù sa, về dòng nước chở đời. Có người bảo chỉ khi nước lên mới có cá linh non, mới có bông điên điển nở vàng. Và khi ăn, tôi hiểu tại sao người ta nói mùa nước nổi là mùa “thương nhớ sản vật”.
Không chỉ vậy, món rau muống nước trộn tép đồng, món cá rô đồng chiên giòn, món ốc đồng luộc chấm mắm me, tất cả đều mang hương vị sông nước, mùi phù sa, vị ngọt mát sau mùa khô. Một món ăn mà chắc chắn ai cũng biết khi nhắc đến miền Tây – lẩu mắm nấu với cá linh, bông điên điển, rau đồng đã khiến không ít du khách trót yêu mến thêm vùng đất hào sảng này không chỉ bởi sản vật mà còn vì cái cách chế biến mộc mạc nhưng gói gém cả dư vị của đất rừng phương Nam.
Ẩm thực mùa nước nổi không chỉ đơn thuần là ăn mà là ăn để cảm, để nhớ. Nhớ một mùa nước về, nhớ mùi đồng, nhớ tiếng nước xao động, nhớ người dân đón khách với ly trà, dĩa cá kho, lời chào chân thành. Và với tôi, một đứa con lớn lên theo từng con nước của vùng châu thổ, mùa nước nổi là mỗi lần nếm lại vị canh chua cá linh, là bông điên điển dưới mái nhà sàn, là ánh mắt người dân mừng khi “nước về” đúng hẹn.
Khi mùa nước nổi khẽ rút, để lại trên đồng bằng những thửa ruộng mênh mang phù sa và những ký ức êm đềm, miền Tây lại trở về với nhịp sống hiền hòa vốn có. Nhưng đâu đó trong lòng người vẫn còn đọng lại âm vang của tiếng mái chèo khuya, của hương bông điên điển thoảng trong gió và nụ cười hiền của những người con vùng sông nước. Mùa nước nổi qua đi, song nét văn hóa ấy vẫn ở lại như lời hẹn thầm của đất trời rằng mỗi năm khi nước về, miền Tây sẽ lại đón người lữ khách bằng sự mộc mạc, nồng hậu và chan chứa tình người.
Xem thêm bài viết liên quan:
