Thái A
Trải bao biến động của thời cuộc, làng xưa đã thành phố, nghề truyền thống của làng Định Công không còn hưng thịnh như xưa, nhưng kỹ thuật đậu bạc thì vẫn được bảo tồn trong các gia đình và ngày nay đã được nâng lên tầm nghệ thuật.

Nói tới nghề kim hoàn của khu vực miền Bắc, người ta thường nhớ tới con phố Hàng Bạc ở Hà Nội 36 phố phường. Cùng với đó là làng nghề Đồng Xâm ở Thái Bình và làng Định Công thuộc địa phận phủ Hà Đông, tỉnh Hà Tây cũ, nay thuộc về Hà Nội cũng là những nơi có tay nghề làm vàng bạc nổi danh. Mỗi nơi một kỹ thuật riêng, thợ Hàng Bạc giỏi về làm trơn, thợ Đồng Xâm chuyên chạm, còn người Định Công với 3 tổ nghề Trần Điền, Trần Điện, Trần Hòa từ thế kỷ thứ 6 đã bôn ba học nghề nơi xa rồi về truyền lại cho người làng kỹ thuật đậu bạc rất cầu kỳ. Trải bao biến động của thời cuộc, làng xưa đã thành phố, số gia đình theo nghề tổ truyền của làng không còn hưng thịnh như xưa, nhưng kỹ thuật đậu bạc thì vẫn được bảo tồn trong các gia đình và ngày nay đã được nâng lên tầm nghệ thuật.

Đậu là kỹ thuật rất khó của nghề làm bạc. Đó là từ chung để chỉ cách rút bạc thành sợi nhỏ, tết lại, từ đó tạo nên những hoa văn tuyệt đẹp. Theo lời anh Quách Tuấn Anh, chủ nhiệm Hợp tác xã đậu bạc Định Công, để từ những miếng bạc nguyên liệu cho tới khi thành hình sản phẩm cần trải qua 5 bước. Đầu tiên, nguyên liệu được đun nóng, đổ khuôn để tạo thành những thanh bạc nhỏ, sao đó đưa qua máy cán để tạo thành những miếng bạc nhỏ hơn, rồi tới khâu rút sợi – giai đoạn quyết định cho chất lượng sản phẩm. Dưới bàn tay tài khéo, những sợi bạc có thể được rút nhỏ với kích thước đường kính 0,26mm, mảnh hơn cả sợi tóc. Ngắm nhìn dưới ánh đèn, những sợi bạc mỏng manh như những ánh sao trời này là vật liệu để người thợ gắn kết theo hoa văn đã được phác thảo trước, từ đó cho ra đời các vật phẩm trang trí trang nhã. Ngày trước, thợ thủ công thường chỉ chuyên chế tác đồ trang sức như vòng cổ, kiềng, lắc, nhẫn, còn sau này nhu cầu thị trường ngày càng đa dạng hơn nên người Định Công còn nghiên cứu chế tác các món đồ gắn với cuộc sống hiện đại như hộp đựng danh thiếp, mặt khoá thắt lưng, tranh treo tường… Màu sắc cũng không chỉ giới hạn ở sắc độ trắng mà có thể nhuộm, mạ vàng để tăng độ phong phú cho sắc độ của sản phẩm.
Nghề này có cái hay là không yêu cầu nhà to xưởng rộng, không đòi hỏi máy móc công nghiệp và tất nhiên, không tạo ra chất thải độc hại ảnh hưởng tới môi trường. Chỉ cần một góc bàn để bày biện bản phác thảo, mấy cây kìm, kéo, giũa, một vài công cụ nhỏ xíu phục vụ cho việc cắt ghép, mài giũa, đánh bóng, tạo mầu là đủ. Chính vì thế, tới thăm xưởng kim hoàn, người ta chỉ nghe tiếng gõ nhẹ nhàng của búa, tiếng rì rầm của các tay thợ, tiếng nhạc từ điện thoại và rất nhiều tiếng chim lảnh lót. Rất khác với không khí sôi động và náo nhiệt của các làng nghề gỗ, mây tre đan hay dệt may khác.

Thời cuộc đổi thay, với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin, người Định Công không còn bị ràng buộc bởi quy định giữ nghề nghiêm ngặt của các cụ xưa và cũng rất thạo việc nghiên cứu mẫu mã mới, tìm hiểu kiểu dáng đồ kim hoàn của nước ngoài nên đã có sự cách tân đáng kể trong sản phẩm. Dưới mái ngói của đình làng, những bạn trẻ của Hợp tác xã đậu bạc Định Công khiến khách thăm ngạc nhiên với tạo tác những chú cò khoan thai bước bên bông lúa, con chim công xòe đuôi rực rỡ, chàng bọ ngựa hùng dũng giơ càng… tất cả đều được chế tác theo phong cách 3D, có hình khối chứ không giới hạn ở kiểu tranh 2D phẳng như cách đây nhiều nămnữa. Tất nhiên hình khối phức tạp thì cũng đòi hỏi độ khó cao hơn, mất thời gian nhiều hơn và cần sự phối hợp uyển chuyển giữa các công đoạn. Người làng Định Công đã sớm nhận ra việc cần thiết phải truyền nghề cho giới trẻ và từ đó, dự án dạy nghề miễn phí đã được triển khai với sự hỗ trợ về vật chất của UBND quận Hoàng Mai. Chỉ trong gần 1 năm, Hợp tác xã đã đào tạo cơ bản cho hơn 100 học viên, họ là những người đến từ các địa phương khác nhau, chung một niềm say mê với nghề cổ. Dưới mái ngói cổ kính của làng, những bạn trẻ này sẽ mang nghề xưa vốn cũ đi mọi phương trời, trao tới cuộc đời những món đồ bạc xinh xắn, tỏa ra sắc trắng dịu dàng như đám mây lành.
Xem thêm bài viết cùng chuyên mục: