Bài NAVI NGUYỄN
Ảnh INTERNET

Công nghệ liên tục đổi mới để thâm nhập vào cuộc sống mỗi cá nhân, đồng thời giúp ta kết nối và nhìn thấy những thứ xa hơn vị trí đang đứng. Cũng từ đó, những tác động về mặt tâm sinh lý dần định hình về một loạt thẩm mỹ mới trong thời đại kỹ thuật số.

Tác phẩm For a Limited Time (Cho một thời gian có giới hạn) năm 2023

Sự song hành đồng điệu

Ngay từ những năm 1960, các nghệ sĩ đương đại đã áp dụng công nghệ vào nghệ thuật, để mở ra những xu hướng thị giác mới. Các nghệ sĩ nổi bật như Nam June Paik, Shigeko Kubota, John Cage hay Wolf Vostell đã nhanh chóng áp dụng công nghệ mới vào tính khái niệm của nghệ thuật, tạo ra những loại hình nghệ thuật mới mang tính đa ngành như nghệ thuật trình diễn, âm nhạc thể nghiệm, hay video sắp đặt. Đây là giai đoạn nghệ sĩ tập trung nhấn mạnh tính tương tác trong tác phẩm, nhằm thách thức người xem bước vào thế giới của mình.

Nhận thức đầu tiên về sự ảnh hưởng của internet và công nghệ kỹ thuật số vào thế giới vật lý của chúng ta được đúc kết qua khái niệm “thẩm mỹ mới” do nghệ sĩ James Bridle trình bày vào năm 2012. Các tác phẩm sắp đặt của anh đã tạo ra những bàn luận về tiến bộ nhanh chóng của công nghệ, thay đổi cách thể hiện thế giới vật chất và ảnh hưởng đến nhận thức về tương lai bằng cách xóa mờ ranh giới giữa thực và ảo.

Các cuộc trao đổi mang tính liên ngành đã đưa đến những khái niệm mới cho nghệ thuật thị giác – nghệ sĩ bắt đầu đáp lại sự ảnh hưởng từ máy móc. Cách thực hành của nghệ sĩ William Betts là một minh chứng cho lời hồi đáp, ông tự thiết kế một máy vẽ tự động có chức năng chấm từng mảng màu pixel, mô tả sinh hoạt con người bị giám sát và đặt câu hỏi về tính riêng tư của chúng ta ngày nay. Các tác phẩm của ông nhằm tạo ra cuộc đối thoại và khám phá những tác động xã hội và triết học của những công nghệ ứng dụng mới trong xã hội hiện đại.

Tác phẩm Untitled Swimming Pool XIX (2016) được sáng tác

Không dừng lại ở đó, sự phát triển của công nghệ đã phái sinh thêm những chất liệu và hình thức sáng tạo mới, từ in mô hình 3D cho đến những sắp đặt thực tế ảo một cách sống động. Đáng nói, nghệ thuật trình chiếu và ánh sáng đã đóng góp một phần lớn trong các tác phẩm sắp đặt mang tính không gian, khơi gợi lịch sử của một địa điểm nhất định để khán giả chiêm nghiệm lại những giá trị xưa cũ. Vào năm 2013, Brighter Later là tác phẩm sắp đặt ánh sáng tại Đài thiên văn Radcliffe do nghệ sĩ Susan Collins thực hiện. Lấy cảm hứng từ vai trò của Đài thiên văn trong lịch sử thiên văn học và ghi chép khí tượng, ánh sáng trong đài quan sát được phản ứng theo thời gian thực của thời tiết bên ngoài. Tuy vẫn còn những tranh cãi và lo lắng về sự ảnh hưởng của trí tuệ nhân tạo AI với nghệ thuật do con người tạo ra, nó cũng mở ra một kỷ nguyên sáng tạo thị giác mới. Vấn đề quan trọng đối với nghệ sĩ tích hợp AI là áp dụng chúng như là một công cụ hỗ trợ, hơn là một công cụ để thay thế sự sáng tạo của bản thân. Vào năm 2023, nghệ sĩ Siebren Versteeg đã tổng hợp những ảnh hưởng thuật toán mạng xã hội, tiềm năng của thị trường NFT, công nghệ blockchain và tích hợp cả AI vào tác phẩm mang tính thử nghiệm xã hội mang tên For a Limited Time (Cho một thời gian có giới hạn). Diễn ra trong vòng một năm, thuật toán cho phép tạo ra ảnh ghép kỹ thuật số dựa trên các chủ đề đang được xã hội quan tâm nhất, mỗi tác phẩm thuật toán sẽ chỉ tồn tại trong 10-15 phút. Các nhà sưu tập NFT sẽ dùng thời gian đó để chọn mua “khoảnh khắc xu hướng” họ muốn, đồng thời cũng nhấn mạnh về mối quan tâm tập thể của con người trong thời đại kỹ thuật số.

Ranh giới giữa con người, nghệ thuật và công nghệ

Khi công nghệ phát triển đến một mức nhất định thì ranh giới giữa con người và nghệ thuật dần bị xóa nhòa. Một ví dụ điển hình là ban nhạc Gorillaz vào năm 2000 đã đưa nghệ sĩ ảo trở thành một hình thức trình diễn mới, đòi hỏi sự phức tạp về yếu tố thị giác, âm nhạc và con người. Sự thành công của Gorillaz đã tạo ra nhiều ứng dụng mới của công nghệ vào âm nhạc, đặc biệt là sử dụng AI tái tạo giọng hát của một số nghệ sĩ đã khuất.

Khi công nghệ phát triển đến mức nhất định thì ranh giới giữa con người và nghệ thuật dần bị xóa nhòa

Tuy nhiên, nhu cầu giải trí kỹ thuật số của xã hội đã thúc đẩy công nghệ đi xa hơn. Từ không gian nhân tạo mà thực tế ảo (VR) cho phép người dùng bước vào thì con người muốn thế giới ảo bước vào không gian thực, dẫn đến sự phát triển của thực tế ảo tăng cường (AR). Chúng ta đã chứng kiến cú hích đầu tiên của công nghệ này là sự thành công của trò chơi Pokemon GO năm 2016, cho đến hiện tại là các triển lãm bao trùm đang được tổ chức trên khắp thế giới. Cũng phải nói thêm, việc cách ly trong đại dịch đã mở cửa cho công nghệ thực tế ảo phát triển sâu rộng trong nghệ thuật, nhu cầu đi thăm bảo tàng tại nhà thông qua thiết bị VR hoặc video 360 độ đã tăng mạnh trong thời gian này.

Những tranh cãi sẽ luôn đi kèm với tiềm năng mới trong sự phát triển của công nghệ và nghệ thuật. Đồng thời, nó đang tạo ra một thực tại mới trong cuộc sống chúng ta, khi con người và thế giới ảo đang dễ dàng đi qua lại với nhau. Dù bất kì chất liệu hay nền tảng sáng tạo nào, giá trị nghệ thuật sẽ không bao giờ thay đổi, và có thể thích nghi để sàng lọc những tác phẩm tốt nhất. Điều quan trọng đối với người sáng tạo là giữ được sự trong sáng trong ý tưởng trước những tác động mới. Họ cần luôn đặt cho bản thân câu hỏi về tính con người đóng góp bao nhiêu trong thời đại nghệ thuật và công nghệ song hành.

Xem thêm bài viết cùng chuyên mục: