Bài: Vân Anh
Ảnh: Internet

Hãy tạm quên hình ảnh người họa sĩ bên giá vẽ với đôi tay lấm lem màu. Ngày nay, một nghệ sĩ có thể điêu khắc trong không gian ảo, một thuật toán có thể vẽ nên giấc mơ, và một tác phẩm nghệ thuật trị giá hàng triệu đô có thể tồn tại mà không hề có dạng vật lý. Đây không phải viễn tưởng, mà là thực tại năm 2025 – nơi nghệ thuật số đang tái định nghĩa toàn bộ ngành công nghiệp sáng tạo.

Từ hội họa kỹ thuật số, điêu khắc 3D, nghệ thuật tạo sinh (generative art), cho đến trải nghiệm thực tế ảo (VR/AR) hay NFT, nghệ thuật số không chỉ đơn giản là một công cụ mới. Nó là một làn sóng làm thay đổi sâu sắc cách chúng ta sáng tạo, phân phối, thưởng thức và định giá nghệ thuật.

Dân chủ hóa công cụ, giải phóng sáng tạo

Trước kia, để trở thành một họa sĩ hay nhà điêu khắc, bạn phải đầu tư rất nhiều vào vật liệu, không gian và dụng cụ. Giờ đây, chỉ với một chiếc tablet hoặc máy tính tầm trung, một nghệ sĩ có thể tiếp cận một “xưởng vẽ” kỹ thuật số vô hạn. Các phần mềm như Procreate, Blender, ZBrush đã trao quyền sáng tạo cho hàng triệu người trên khắp thế giới.

Không còn giới hạn bởi khung tranh, vật liệu, hay thậm chí các định luật vật lý, họ có thể thử nghiệm, phá bỏ, xây dựng và hoàn tác hàng ngàn lần mà không lo lãng phí. Trong thế giới số, mọi ý tưởng điên rồ nhất đều có cơ hội trở thành hiện thực.

Sự sụp đổ của những “người gác cổng”

Trong quá khứ, nếu muốn tác phẩm được công chúng biết đến, nghệ sĩ phải đi qua những “người gác cổng” như gallery, nhà phê bình hay nhà xuất bản. Nhưng nhờ nghệ thuật số, cán cân quyền lực đã thay đổi.

Những nền tảng như Instagram, Behance, ArtStation giúp nghệ sĩ tiếp cận trực tiếp khán giả toàn cầu, tự xây dựng cộng đồng, nhận phản hồi ngay lập tức và gây dựng thương hiệu cá nhân. Điều này mở ra cơ hội cho các tiếng nói mới – những người thuộc cộng đồng yếu thế hay đến từ những vùng xa xôi – được thể hiện và tỏa sáng, phá vỡ thế độc quyền của các trung tâm nghệ thuật truyền thống.

Nghệ thuật giờ đây không chỉ để ngắm, mà để trải nghiệm

Công nghệ VR/AR cho phép khán giả “bước vào” bên trong một bức tranh, lang thang giữa thế giới điêu khắc ảo hoặc tương tác với tác phẩm. Trải nghiệm này mang tính cá nhân, đa giác quan và giàu cảm xúc hơn bao giờ hết.

Cùng với đó, nghệ thuật tạo sinh (generative art) – nơi AI vẽ dựa trên dữ liệu đầu vào và sự tương tác của người xem – cũng đang bùng nổ. Mỗi lần thưởng thức là một lần khác biệt, khiến trải nghiệm nghệ thuật trở thành thứ “sống” và không ngừng biến đổi. Những triển lãm số như Van Gogh Alive đã chứng minh công chúng thực sự khao khát kiểu thưởng thức mới mẻ, sinh động này.

NFT và AI đang tạo ra một bước ngoặt lớn

Trước kia, một file ảnh kỹ thuật số dễ bị sao chép vô hạn, khiến giá trị sưu tầm gần như bằng không. NFT (Non-Fungible Token) đã giải quyết vấn đề đó bằng cách gắn cho tác phẩm một chứng nhận sở hữu độc nhất, không thể làm giả. Nhờ vậy, nghệ sĩ có thể bán bản gốc với giá cao, thậm chí nhận tiền bản quyền nếu tác phẩm được bán lại.

AI cũng đang khuấy đảo ngành sáng tạo. Các công cụ như Mid journey, DALL-E có thể hỗ trợ nghệ sĩ phác thảo ý tưởng siêu nhanh, nhưng đồng thời cũng đặt ra nhiều tranh cãi: nếu AI tạo ra một bức tranh hoàn chỉnh, ai mới là tác giả thực sự?

Bất kỳ sự thay đổi nào cũng kéo theo những câu hỏi hóc búa.

Tranh chấp bản quyền là vấn đề nổi bật nhất, bởi AI học từ kho dữ liệu khổng lồ trên mạng, đôi khi vô tình “sao chép” phong cách của nghệ sĩ khác. Ngoài ra, khi ai cũng có thể tạo ra nghệ thuật số, làm thế nào để một tác phẩm thực sự nổi bật giữa biển thông tin khổng lồ?

Giá trị của kỹ năng thủ công cũng đang bị đặt câu hỏi. Liệu mười năm rèn luyện cầm cọ còn ý nghĩa gì khi AI có thể vẽ một bức tranh trong vài giây? Đó là cuộc tranh luận vẫn chưa có hồi kết về ý nghĩa của quá trình sáng tạo.

Nghệ thuật số không phải kẻ thù của nghệ thuật truyền thống, mà là sự tiếp nối và tiến hóa tất yếu. Nó đang phá bỏ những cấu trúc cũ, trao quyền cho nhiều tiếng nói mới, và mở ra không gian sáng tạo chưa từng có.

Tương lai của nghệ thuật sẽ không phải là cuộc chiến giữa “ảo” và “thật”, mà là sự hợp nhất thông minh và đầy tính nghệ thuật giữa cả hai thế giới. Thách thức lớn nhất lúc này là học cách làm chủ công nghệ, định ra các tiêu chuẩn đạo đức mới, và tiếp tục tạo ra những tác phẩm giàu cảm xúc, có chiều sâu, chạm tới trái tim con người – cho dù chúng được vẽ bằng cọ hay bằng mã lệnh.

Xem thêm bài viết cùng chuyên mục: