Quảng cáo 
Bài: TS. Vũ Thị Hằng
Ảnh: Amachau
Cố đô Hoa Lư – Ninh Bình là nơi hòa quyện vẻ đẹp của những kỳ quan thiên nhiên và nhiều di tích lịch sử khảo cổ, kiến trúc nghệ thuật quý giá và hiếm có.
Hoa Lư ở thế kỷ 10 là kinh đô đầu tiên của nền phong kiến tập quyền ở Việt Nam, gắn liền với 2 vị vua Đinh Tiên Hoàng (924-979) và Lê Đại Hành (941-1005). Đây là những anh hùng dân tộc có công trong việc thống nhất đất nước và chống giặc ngoại xâm. Người xưa đã khéo léo lợi dụng địa thế tự nhiên hiểm trở nơi đây để xây thành, đắp lũy. Những dãy núi đá vôi của vùng đất Hoa Lư bao bọc xung quanh thành Hoa Lư tạo nên một bức tường thành tự nhiên kiên cố. Vào thế kỷ 13, nhà Trần cũng đã lợi dụng địa thế tự nhiên của vùng đất này dựng hành cung Vũ Lâm, lập căn cứ địa kháng chiến chống quân xâm lược Nguyên, Mông. Ngày nay, những cung điện dát vàng, dát bạc thời Đinh, Tiền Lê không còn nữa, hành cung Vũ Lâm nơi gắn với sự kiện các vua Trần xuất gia tu hành, mở mang đạo Phật cũng đã phai nhạt ít nhiều nhưng cảnh núi non hùng vĩ, những dòng sông uốn lượn nên thơ, hang động đẹp kỳ ảo, cùng các dấu tích văn hóa, lịch sử, kiến trúc nghệ thuật nơi đây vẫn còn rạng rỡ.
Nằm ở trung tâm Hoa Lư, đền thờ vua Đinh, đền thờ vua Lê tương truyền được xây dựng trên nền cung điện xưa vào thời Lý và được các đời vua kế tiếp tham gia tu bổ. Dấu ấn kiến trúc nghệ thuật đậm nét nhất của cụm di tích này hiện nay là vào thời Hậu Lê, cuối thế kỷ 17. Cả 2 ngôi đền đều được xây dựng theo kiểu nội công ngoại quốc. Lối vào, đường đi lát hình chữ vương (王). Đặc biệt, ở đền vua Đinh, nghệ thuật chạm khắc, trang trí còn giữ được khá nguyên vẹn, có thể xem là điển hình của các công trình kiến trúc tôn giáo, tín ngưỡng ở Việt Nam thế kỷ 17. Tại cụm di tích này còn lưu giữ các hiện vật quý là bộ long sàng (sập đá trang trí hình rồng có tính biểu tượng cho sức mạnh vương quyền) và những bộ phủ việt (đồ thờ, thứ vũ khí có tính tượng trưng) đều đã được công nhận là Bảo vật Quốc gia. Phía sau cụm di tích đền vua Đinh, vua Lê là dãy núi Phi Vân có hình dáng đẹp như một đám mây bay ngang bầu trời. Chắn ngay trước cửa đền vua Đinh là dãy núi Mã Yên – ngọn núi có hình chiếc yên ngựa. Trên đỉnh núi có lăng vua Đinh, dưới chân núi, ở phía nam có lăng vua Lê.
Xây dựng trên sườn núi Bích Động thuộc thôn Đam Khê Trong, phường Nam Hoa Lư, Bích Động là một trong những thắng cảnh nổi tiếng nhất của tỉnh Ninh Bình được mệnh danh là Nam thiên đệ nhị động – động đẹp thứ nhì trời Nam (sau động Hương Tích, Hà Nội). Ngôi chùa ẩn mình trong toàn cảnh núi, động, sông nước, đồng ruộng, cây cối xanh tươi nên được chúa Trịnh Sâm (1767-1782) đặt tên chùa là Bích Động (nghĩa là Động Xanh). Công trình kiến trúc cổ này được dựng bằng gỗ lim, mái lợp ngói, đầu đao cong vút. Núi, động và chùa hòa vào nhau, bổ sung cho nhau thành một tổng thể, cảnh trí thiên nhiên hòa hợp một cách ngoạn mục.
Từ Bích Động du khách có thể dễ dàng thăm hang Tam Cốc bằng đường thủy ở bến Văn Lâm hoặc Đam Khê. Mùa thu là mùa lý tưởng để đi thuyền nhỏ vào thăm hang, nước trong xanh thẳm, vách núi rắc nắng vàng, bầu không khí mát lạnh. Tam Cốc nghĩa là 3 hang, hang Cả, hang Hai và hang Ba. Vẻ đẹp kỳ vĩ của tạo hóa phô diễn với lớp lớp thạch nhũ từ trần hang buông xuống lô nhô, lấp lánh ánh lân tinh nhờ phản chiếu ánh sáng từ đèn và làn nước chuyển động lấp loáng.
Đẹp không kém Bích Động là động Địch Lộng nằm ở phía tây nam Hoa Lư. Trước cảnh đẹp lạ kỳ của động núi, vua Minh Mệnh đã tặng năm chữ: Nam thiên đệ tam động – động đẹp thứ 3 ở trời Nam. Tại đây, con người đã tài khéo dùng cảnh trí thiên nhiên tô điểm thêm cho những công trình kiến trúc, đồng thời, những đền đài, miếu mạo được tôn trí tại đây cũng góp phần gia tăng thêm linh khí của đất trời. Trong quần thể kiến trúc chùa Địch Lộng có đền thờ Nguyễn Minh Không, một pháp sư nổi danh thời Lý (thế kỷ 11 – 12). Qua đền thờ, trèo lên 100 bậc đá thì đến cửa động. Bên trong có 2 hang nối liền nhau là hang Sáng và hang Tối với nhiều nhũ đá lô nhô rủ xuống, đủ các hình dáng, từ “voi uống nước chum”, “hùm uống nước vại” đến “cá giương vây”, “rồng cuốn nước”… Gần đó còn có một hang sâu thăm thẳm, nơi có lối xuống “âm phủ” và lối đi “lên trời” – hướng đi lộ thiên lên thẳng trên đỉnh núi.
Án ngữ ở phía ngoài, là tiền đồn của kinh đô Hoa Lư, động Thiên Tôn ở chân núi Dũng Đương thuộc thôn Đa Giá. Theo truyền thuyết thì động này là nơi vua Đinh Tiên Hoàng đón tiếp sứ thần nước ngoài. Trên trần hang động, nhũ đá thả xuống lô nhô đủ các hình dáng rất ngoạn mục. Động Thiên Tôn ngoài thờ Phật còn thờ thần Trấn Vũ – vị thần hộ vệ của Đạo giáo, nguyên là vị thần phương Bắc trong thần thoại cổ Trung Quốc. Ở Việt Nam, vị thần này được xem là có khả năng trừ yêu, trị thủy, bảo hộ cuộc sống của cư dân nông nghiệp.
Nằm ở phía bắc, núi Non Nước là tiền đồn của kinh đô Hoa Lư. Núi không cao, chỉ chừng 100m, soi mình xuống dòng sông. Thế kỷ 14, danh nhân Trương Hán Siêu thời Trần đã ví dáng núi như hình con chim trả cánh xanh biếc đang sà xuống sông Đáy tắm nên đặt tên núi là Dục Thúy. Trên vách núi Non Nước còn có hơn 40 văn bia ma nhai, trong đó có 37 văn khắc Hán Nôm có niên đại trải dài từ thế kỷ 14 đến thế kỷ 20. Đây là nguồn sử liệu, văn liệu phong phú, quý giá giúp chúng ta ngày nay hiểu hơn về lịch sử, tôn giáo, nghệ thuật và đời sống của tiền nhân. Kho tàng di sản tư liệu Hán Nôm độc đáo này đang được kỳ vọng trở thành di sản tư liệu thế giới.
Đất đai, sông, núi Hoa Lư thấm nhuần những trang sử biên niên hùng vĩ, vừa thơ mộng, huyền hoặc, vừa sống động. Du khách đến với Hoa Lư không chỉ bị mê hoặc bởi vẻ đẹp của thiên nhiên hùng vĩ, mà còn có cơ hội được khám phá những cổ tích, danh lam, nơi được xây dựng bởi những con người mến khách, được nuôi dưỡng bởi truyền thống yêu nước, khát vọng được sống tự do, hòa bình.
Xem thêm bài viết liên quan:
