Bài: Trương Quý
Ảnh: Quang Ngọc

Đà Lạt xưa (Lâm Đồng) nổi danh với nhiều ngôi biệt thự nằm ẩn giữa rừng thông trên những ngọn đồi và ven suối. Mô hình thành phố vườn giúp cho mỗi ngôi nhà đều có cổng và tường rào bao quanh khu đất rộng rãi, góp mặt trong bộ sưu tập kiểu cách kiến trúc thú vị. Cảnh quan trên con đường có “đôi tình nhân dìu nhau đi trên phố vắng” luôn nên thơ là vì những hàng rào thấp thoáng đủ phô bày vẻ đẹp chờ khám phá của ngôi nhà êm ái tĩnh tại phía sau.

Cadasa Resort

Nhạc điệu của rừng thông xanh được tạo nên từ những ngôi biệt thự và dinh thự cổ kính. 166 ngôi biệt thự có từ trước năm 1975 trong danh sách được tỉnh Lâm Đồng chia làm 3 nhóm, trong đó có 72 công trình được bảo tồn. Thêm vào đó là nhiều biệt thự và nhà ở sau này vẫn tiếp nối truyền thống tạo ra sân vườn xung quanh. Sân vườn, tường rào và cổng là những phần của không gian chuyển tiếp, thứ trước đây rất quen thuộc với nếp nhà người Việt, đã trở nên vô cùng đắt giá, nhất là ở miền đất này.

Nhà nhỏ, cổng rào tinh mỹ

Đường Trần Hưng Đạo ở phía nam hồ Xuân Hương cũng như khu vực các con đường hình vòng tròn Cô Bắc – Cô Giang là nơi có nhiều biệt thự có khuôn viên rộng, đặc biệt là cụm biệt thự của Cadasa Resort. Nhờ mật độ xây dựng thoáng, các bức tường rào hô ứng với công trình làm nên sự thảnh thơi của mắt nhìn. Hàng rào có khi là những thanh bê tông sơn trắng đan xen trên phần đế xây bằng đá khối màu vàng xám, tạo nhịp điệu đặc – rỗng, đậm – nhạt. Dây leo hoa hồng, xác pháo màu cam hay vàng anh bò lan trên đường kỷ hà, lại có những luống hoa cẩm tú cầu nhiều màu sắc lấp ló, làm nên sự tương phản giữa cái mềm mại và cứng rắn.

Biệt thự cũ ẩn trong rừng thông

Không theo đuổi lối cổng sắt hoa mỹ của phong cách tân cổ điển thường thấy vào đầu thế kỷ 20, đa phần cánh cổng các biệt thự ở đây vào giữa thế kỷ 20 trở đi ghi dấu ấn của chủ nghĩa hiện đại (modernism). Cánh cổng nhiều khi thật đơn giản, có lúc chỉ là 2 trụ đá không quá cao, với kỹ thuật xếp đá so le bó thành trụ vuông, có đường mạch kẻ sắc nét. 2 cánh cổng đan bằng nan sắt chỉ khép hờ hoặc mở rộng, nhìn vào khoảng sân lát đá khối, tạo nên một lối vào mời gọi. Trên nền ghi xám – trắng của đá và bê tông là sắc xanh cây lá và màu hoa rực rỡ, không kém phần duyên dáng. Những cánh cổng nổi bật với hàng chữ đắp nổi, như Villa Merionnet (44 Hùng Vương), không mang chức năng phòng vệ mà để thể hiện gu thẩm mỹ của chủ nhân. Vòm cổng bên dưới đường gấp khúc nhắc lại hình mái vát chéo mạnh mẽ của tòa biệt thự phía trong. 2 cánh cổng cũng đồng điệu với những đường nan sắt bắt chéo, hững hờ ngăn chia thay vì bưng kín mặt tiền. Ngày nay, vẫn còn dấu vết của những hộp thư ở trước cổng, nhắc nhở về một phương thức thư tín đã phần nào phôi phai trong đời sống hiện đại.

Nhà lớn, hàng rào khiêm nhường

Cho dù vùng đất ngàn hoa từng được xem là “thủ đô mùa hè” – nơi Toàn quyền Đông Dương và giới chức Pháp nghỉ dưỡng, từng được dự kiến xây dựng như một nơi chốn thể hiện “quyền lực”, các dinh thự và công thự ở đây cũng không thâm nghiêm kín cổng cao tường mà có tường rào ý nhị và cánh cổng khiêm nhường. Viện Pasteur trên phố Lê Hồng Phong có những trụ cổng kết hợp khối bát giác và tứ giác cùng đường gân dọc, đồng nhất với phong cách Art Deco (nghệ thuật trang trí) của kiến trúc tòa nhà chính bên trong, gợi nên sự biểu đạt mạch lạc mà vẫn có tính hoa mỹ chắt lọc. Một số công trình cần tỏ ra nghiêm ngặt hơn thì trồng những rặng dứa gai agao làm hàng rào tự nhiên, điển hình là lối vào của Viện Nghiên cứu Khoa học Tây Nguyên.

Cổng của một biệt thự cũ được làm mới trên đường Cô Giang

Những công trình lớn như biệt điện Bảo Đại, khách sạn Langbiang Palace, trường Cao đẳng Sư phạm hay Đại học Đà Lạt đều có khoảng sân vườn xung quanh, làm nền cảnh cho công trình nổi bật giữa ngàn xanh. Nhờ khuôn viên có hàng rào thưa và cổng vào phần lớn là hoa sắt, các công trình dẫu là trụ sở cơ quan công quyền vẫn đồng điệu với hệ thống biệt thự, làm nên phong cách đô thị nhân văn. Từ hàng rào, ngó thấy lối đi lát đá đến gác chuông gợi cảm giác thiêng liêng. Mảnh vườn bao quanh hiên nhà thấp thoáng sau cánh cổng với vẻ yêu kiều của thời hoa mộng.

Viện Pasteur có kiến trúc Art Deco

Những hàng rào thưa luôn phủ xanh cây lá và rực rỡ sắc hoa, khiến cho không gian cây ngoài phố, vạt rừng thưa trên đồi và sân vườn các ngôi nhà phố núi như hòa lẫn vào nhau. Mặt hồ, suối nước bên ngoài cũng tham gia vào khung cảnh ấy, khiến cho mỗi ngôi nhà là một thành phần khăng khít của cảnh quan. Chúng là lời chào, là khúc dạo đầu cho bản nhạc lãng mạn hợp từ hàng trăm ngôi biệt thự miền thông reo.

Xem thêm bài viết liên quan: