Quảng cáo 
Nguyễn Ngọc Thiện
Ẩn mình giữa vùng lõi của Vườn Quốc gia Cát Tiên, Bàu Sấu là một hệ sinh thái ngập nước rộng lớn, được coi như “trái tim sinh thái” của cả khu rừng. Diện tích nơi đây biến đổi theo mùa: mùa khô chỉ còn khoảng 100–150 ha, nhưng khi mưa về có thể mở rộng hơn 2.500 ha, tạo thành một vùng đất ngập nước mênh mông. Để đến Bàu Sấu, du khách phải vượt 14km từ cổng Vườn Quốc gia với 9 km bằng xe jeep hoặc xe đạp, sau đó thêm 5km trekking xuyên rừng, qua những lối mòn phủ bóng những tầng cây cổ thụ, tiếng chim kêu vượn hú ngân vang trong không gian nguyên sơ của núi rừng.
Không chỉ nổi tiếng với cảnh quan huyền bí, năm 2005, Bàu Sấu được công nhận là khu Ramsar thứ hai của Việt Nam, có mặt trong danh sách các vùng đất ngập nước có tầm quan trọng quốc tế. Hệ sinh thái nơi đây đặc trưng bởi những đầm lầy bán ngập, rừng tràm, thảm cỏ ngập nước theo mùa, đóng vai trò như một “bình ắc quy sinh học” khổng lồ, lưu trữ và điều tiết nguồn nước cho toàn bộ khu vực. Đồng thời, Bàu Sấu là nơi cư trú, sinh sản của hàng trăm loài động thực vật thủy sinh, trong đó có nhiều loài quý hiếm nằm trong Sách Đỏ Việt Nam và thế giới.
Bàu Sấu ngày nay không chỉ là “ngôi nhà” của cá sấu Xiêm, mà còn là không gian sống cho bò tót, nai, lợn rừng, các loài chim nước, cùng nhiều loài linh trưởng như khỉ đuôi dài, khỉ vàng má… Tất cả cùng tạo nên bức tranh đa dạng sinh học đặc sắc, xứng đáng với danh hiệu kho báu sinh thái giữa vùng rừng già Nam Bộ.
Cá sấu Xiêm – hành trình trở lại từ bóng tối tuyệt chủng
Cá sấu Xiêm (Crocodylus siamensis), là loài cá sấu nước ngọt bản địa từng phân bố rộng khắp Đông Nam Á. Thân hình trung bình dài hơn 2m, mõm thon dài, hàm răng sắc nhọn, loài bò sát này thường sống ở đầm lầy, hồ nước ngọt, ăn cá, cua, chim và những động vật nhỏ khác. Trong ký ức của người dân Cát Tiên, cách đây hàng chục năm, cá sấu Xiêm từng đông đến mức khi đêm xuống, dùng ánh đèn pin chiếu ra mặt hồ, sẽ thấy phản chiếu hàng trăm cặp mắt sáng rực như những ngôi sao lơ lửng trên mặt nước về đêm.
Thế nhưng, từ cuối thế kỷ 20, loài này bị săn bắt cạn kiệt để lấy da và thịt. Sự tàn phá môi trường sống, cộng thêm tình trạng lai tạp di truyền trong các trại nuôi thương mại đã đẩy cá sấu Xiêm đến bờ vực tuyệt chủng. Đến đầu thập niên 1990, các nhà khoa học tin rằng quần thể tự nhiên này tại Việt Nam gần như đã biến mất.
Hành trình hồi sinh từ trại giống đến đầm lầy
Trước thực trạng đó, Vườn Quốc gia Cát Tiên cùng WWF và các đối tác quốc tế đã khởi động một chương trình đặc biệt: tái thả cá sấu Xiêm thuần chủng về môi trường tự nhiên. Từ năm 2001, những cá thể đầu tiên được lựa chọn kỹ lưỡng từ trại giống, trải qua xét nghiệm ADN để đảm bảo thuần chủng, rồi được đưa về Bàu Sấu. Đợt tái thả đầu tiên có 10 con, mở đầu cho một hành trình đầy thách thức.
Trong suốt những năm tiếp theo, ít nhất 5 đợt tái thả khác đã diễn ra, nâng tổng số lên khoảng 60 cá thể. Tất cả đều được giám sát nghiêm ngặt: gắn thẻ nhận diện, theo dõi hành vi, khả năng săn mồi và thích nghi với môi trường hoang dã. Những nỗ lực ấy nhanh chóng mang lại kết quả đáng mừng. Chỉ vài năm sau, vào năm 2005, lực lượng kiểm lâm đã ghi nhận một đàn cá sấu con nở tự nhiên tại Bàu Sấu, minh chứng rõ ràng cho sự thành công của quá trình phục hồi.
Đến năm 2019, các cuộc khảo sát đã phát hiện ít nhất 286 cá thể, trong đó 228 là cá sấu non. Và đến đầu năm 2025, đã ghi nhận hơn 500 cá thể, biến Bàu Sấu trở thành quần thể cá sấu Xiêm hoang dã lớn nhất Đông Nam Á.
“Mày Bạc” – Biểu tượng sống của Bàu Sấu
Giữa hàng trăm cá thể nơi đầm lầy, nổi bật nhất là một con cá sấu già được anh em kiểm lâm gọi bằng cái tên thân mật: “Mày Bạc”. Biệt danh ấy xuất phát từ hai vệt trắng bạc phía trên đôi mắt sắc lạnh, khiến nó trông như đang sở hữu cặp lông mày nhuốm màu thời gian. Nó là một trong những cá thể cá sấu Xiêm thuần chủng lớn tuổi nhất tại khu đầm lầy này còn tồn tại từ thời những đợt tái thả đầu tiên.
Với bộ hàm to lớn, những chiếc răng ố vàng, lớp da sần sùi phủ rong rêu, cùng vô số ký sinh trùng bám trên cơ thể, “Mày Bạc” mang vẻ ngoài vừa uy nghi vừa đáng sợ. Nó là “ông trùm” thực thụ của một vùng đầm rộng lớn. Mỗi khi ntrườn qua, mặt nước rẽ sóng, các cá thể khác lập tức lẩn tránh, nhường lại lãnh địa cho “Mày Bạc”. Gần đây, nó còn ấp nở một lứa con khỏe mạnh, chứng minh bản năng sinh tồn kiên cường.
“Mày Bạc” cũng nổi tiếng với sự liều lĩnh. Có lần, nó đã ngoạm mất chiếc máy quay dưới nước của nhóm kiểm lâm, để lại câu chuyện truyền miệng vừa rùng rợn, vừa đầy thú vị về “ông trùm” của đầm lầy.
Du lịch sinh thái và trách nhiệm bảo tồn
Ngày nay, Bàu Sấu trở thành điểm đến du lịch sinh tháihấp dẫn . Du khách có thể nghỉ lại tại trạm kiểm lâm Bàu Sấu, quan sát thiên nhiên hoang dã từ các chòi canh quanh bàu, hay đón bình minh trong tiếng chim muông giữa không gian không sóng điện thoại, wifi. Chỉ còn lại sự tĩnh lặng của vùng đầm lầy ngập nước và rừng già.
Tuy nhiên, sự phát triển du lịch luôn tiềm ẩn nguy cơ xáo trộn hệ sinh thái. Chính vì thế, Vườn Quốc gia Cát Tiên đang áp dụng mô hình quản lý chặt chẽ: giới hạn số lượng khách, yêu cầu tuân thủ quy định an toàn, và tuyệt đối không được xâm phạm khu vực sinh sản của cá sấu. Đây là cách cân bằng tinh tế giữa trải nghiệm sinh thái bền vững cho du khách mà vẫn đảm bảo sự toàn vẹn của thiên nhiên, đồng thời minh chứng cho niềm tin rằng con người và thiên nhiên có thể cùng tồn tại và chung sống hòa hợp trên vùng đất này.
Xem thêm bài viết liên quan:
