Nhật Uyên
Mặc dù công việc vất vả, chỉ mang tính thời vụ, nhưng ông Trần Văn Bản ở thôn Thượng Cung (xã Tiền Phong, huyện Thường Tín, Hà Nội) cùng các con vẫn hàng ngày miệt mài với đôi bàn tay điêu luyện của mình, đục từng khúc gỗ, tạo thành những khuôn bánh Trung thu đậm nét cổ truyền.

Vừa bước vào đầu tháng 7, gia đình ông Trần Văn Bản, đã tất bật với công việc xẻ gỗ, đục khuôn bánh Trung thu, phục vụ khách hàng ở khắp mọi miền đất nước. Hơn 35 năm theo nghề, thấu hiểu được mọi nỗi vất vả nhưng chưa một lần ông Bản có ý định từ bỏ, mà thay vào đó luôn tìm tòi, sáng tạo để phát triển và gìn giữ nghề truyền thống. Trước kia, cả làng ông có tới chục nhà làm khuôn bánh. Từ đầu tháng 5 dương lịch là khắp làng đã rộn ràng tiếng xẻ gỗ, tiếng đục khuôn. Thời đó, mỗi mùa cả làng cũng xuất đi hàng vạn khuôn. Thế nhưng, giờ đây khuôn bánh bằng nhựa phát triển, tiếng xẻ gỗ, đục khuôn thưa dần, cả làng chỉ còn lác đác 2,3 nhà giữ nghề. Lý do nhiều gia đình bỏ nghề, bởi nghề này chỉ mang tính thời vụ và lợi nhuận không xứng với công sức bỏ ra.

Quả thật, để làm ra một khuôn bánh Trung thu hoàn chỉnh phải trải qua nhiều công đoạn. Ban đầu là xử lý độ ẩm của gỗ, cắt phôi, bào nhẵn, kẻ mực rồi ngâm mỡ. Công đoạn này phải làm thật kỹ vì có kỹ thì sau này khuôn mới không bị dính chặt bột. Ông Bản chia sẻ thêm: “Mà gỗ làm khuôn phải là gỗ xà cừ, loại gỗ có tuổi thọ cao, ít bị ẩm mốc, để không ảnh hưởng đến chất lượng bánh sau này”. Sau khi khuôn gỗ đã lên khối thì sẽ được người thợ dung compa đo kích thước dài rộng rồi vẽ khuôn, bào khuôn, đục hoa văn… Khuôn tròn, vuông, hoa văn như mai trúc cúc sen… đến các hình thù cầu kỳ như rồng phượng, mây lá, cá, 12 con giáp, đàn lợn mẹ con… đều được làm từ chính đôi bàn tay khéo léo của người thợ với sự trợ giúp của bộ dùi đục gồm 24 chiếc.

Khó nhất là công đọan tạo hình uyển chuyển, sinh động nhưng phải liền mạch giữa các mảnh ghép. Cuối cùng là công đoạn tiện chuôi và dùng giấy nhấm để tạo sự mềm mại cho chiếc khuôn giúp người dùng dễ dàng sử dụng hơn. Thời gian dành để hoàn thiện cho mỗi chiếc khuôn cũng khác nhau, từ 2,3 giờ cho tới 1,2 tháng. Đặc biệt, khuôn bánh nướng và khuôn bánh dẻo phải được làm khác nhau, chứ không thể dùng chung. Đối với bánh nướng phải đục đều nét, để khi nướng lớp vỏ bên ngoài bắt lửa đều, bánh sẽ không bị cháy hay vàng không đều. Còn với khuôn bánh dẻo thì đường nét thô để khi đóng bánh, những đường nét trên đó nhìn sẽ rõ hơn. Trước khi giao cho khách, để kiểm tra chất lượng của khuôn, người thợ sẽ dùng đất sét ốp vào khuôn rồi gõ ra sản phẩm như khi làm bánh thật để so sánh hoa văn và đường nét. Ông Bản chia sẻ, chưa khi nào khách hàng phải phiền lòng về sản phẩm. Hầu hết khách đều hình mẫu hoặc yêu cầu qua điện thoại, ông sẽ theo đó mà làm theo, sao cho khi khách nhận sản phẩm cảm thấy ưng ý nhất là được. Mỗi năm gia đình ông Bản xuất xưởng khoảng 500, 600 chiếc khuôn.

Ông Trần Văn Bản bộc bạch thêm: “Hiện nay, khuôn bằng nhựa tràn lan trên thị trường, mẫu mã đa dạng, giá thành rẻ nên khuôn gỗ dần mất chỗ đứng. Song đến nay nhiều khách hàng thậm chí công ty lớn vẫn tìm đến đây để đặt khuôn theo phong cách cổ truyền”. Theo ông Bản, khuôn bánh Trung thu bằng gỗ có độ bền chục năm đến vài chục năm, tùy theo cách sử dụng và bảo quản của người dùng. Gần đây nhất, gia đình ông đã nhận được đơn hàng là một chiếc khuôn bánh “khủng” với bán kính rộng gần 1m, dành để làm 1 chiếc bánh nặng khoảng 80kg. Với chiếc khuôn này, ông phải dành trọn vẹn 1,5 tháng để hoàn thiện các công đoạn và do chính tay ông đục các hoa văn rồng phượng trong khuôn bánh. Khi hỏi giá của chiếc “khuôn” khủng này, ông chỉ cười rồi đùa: “Nó là vô giá”.

Quả là vậy, những chiếc khuôn gỗ tạo ra bởi bàn tay tỉ mỉ, kiên trì của người nghệ nhân luôn là mặt hàng vô giá, không thể đong đếm được.