Quảng cáo 
Bài: Trà Giang
Ảnh: Quang Ngọc
Chương trình có sự phối hợp của Bộ Nông nghiệp và Môi trường.
Bức tranh nông nghiệp, nông thôn Việt Nam ngày nay đã thay đổi đáng kể nhờ sự góp mặt của sản phẩm OCOP.
Ra đời từ năm 2018, chương trình Mỗi xã một sản phẩm, hay còn gọi là OCOP (One Commune One Product), đã được nhiều chuyên gia đánh giá cao vì những đóng góp thay đổi bộ mặt nông thôn Việt Nam. Vượt ra khỏi khuôn khổ của một chương trình hay một sáng kiến kinh tế, OCOP đã trở thành chiến lược phát triển, tích hợp giữa kinh tế, văn hóa, xã hội, du lịch nông thôn, môi trường.
Nông thôn không chỉ là lúa, rau
Thống kê của Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho thấy, cả nước hiện có 17.316 sản phẩm OCOP đạt 3 sao trở lên của 9.345 chủ thể, tăng 12.838 sản phẩm so với năm 2020, tăng 8.404 sản phẩm so với năm 2022. Con số này vượt 1,73 lần chỉ tiêu giao theo Quyết định số 919/QĐ-TTg ngày 01/08/2022 của Thủ tướng Chính phủ.
Trong số đó, sản phẩm 3 sao chiếm 72%, sản phẩm 4 sao là 27%; và có 126 sản phẩm 5 sao. Tỷ trọng này được nhiều chuyên gia đánh giá việc xét duyệt sao cho sản phẩm OCOP thực sự nghiêm túc và đáng tin cậy.
Đồng bằng sông Hồng đang dẫn đầu cả nước với 32% số lượng sản phẩm OCOP. Đồng bằng sông Cửu Long đứng thứ hai với 22%, tiếp đến là vùng Duyên hải Nam Trung Bộ và Tây Nguyên, chiếm 18%, thấp nhất là vùng Đông Nam Bộ với 6,5%.
Sản phẩm OCOP đang được phân phối rộng rãi tại hơn 674 Trung tâm/Điểm giới thiệu và bán sản phẩm OCOP tại nhiều trung tâm đô thị, điểm du lịch ở các địa phương. Số lượng điểm bán hàng này đã tăng hơn 4,5 lần so với năm 2020. Hơn nữa, nhiều sản phẩm OCOP đang được phân phối ổn định trong hệ thống siêu thị, nhất là Central Retail, Saigon Coop, Mega Market… cũng như trên những sàn thương mại điện tử lớn như Voso, Lazada, Vnpost, TikTok.
Đáng chú ý là giá bán sản phẩm OCOP tăng bình quân hơn 17%, hơn 55% sản phẩm có giá cao hơn sau khi được chứng nhận. Điều này đã tạo ra sức hút lớn với các nhà sản xuất, thúc đẩy họ hành động để đảm bảo tiêu chí trở thành sản phẩm OCOP.
Đóng góp lớn cho nông thôn Việt Nam
Điểm cốt lõi của chương trình OCOP là khơi dậy tiềm năng nội lực, tập trung vào các sản phẩm đặc trưng mang tính bản địa do chính cộng đồng địa phương làm chủ. Chương trình không chỉ giúp nâng cao thu nhập mà còn tạo việc làm mới cho khoảng gần 22.000 lao động, góp phần giải quyết tình trạng thất nghiệp bán thời gian và di cư tự do ra các vùng đô thị.
Tại xã Ba Vì (Hà Nội), những sản phẩm như sữa tươi, miến dong Minh Hồng, chè Ba Trại đạt tiêu chuẩn OCOP 3 – 4 sao đã chiếm lĩnh thị trường nội địa, đồng thời từng bước xuất khẩu. Thu nhập của các hộ làm miến OCOP tại xã Minh Quang cao gấp 15 – 20 lần so với trồng lúa truyền thống.
OCOP cũng mở ra cơ hội cho các sản phẩm nông sản chủ lực phát triển bền vững. Những sản phẩm như xoài cát Cần Giờ (TP. Hồ Chí Minh) hay trà đậu rang mộc của cơ sở Hương Bột (Quảng Nam) đạt chuẩn 3 sao OCOP không chỉ khẳng định giá trị kinh tế mà còn trở thành “đại sứ văn hóa”, mang câu chuyện và tinh hoa địa phương đến với người tiêu dùng.
Trong thị trường tiêu thụ mới, nơi thương hiệu là trung tâm đảm bảo sự thành công của sản phẩm, OCOP đã giúp các cá nhân, cộng đồng và doanh nghiệp vừa và nhỏ xây dựng được thương hiệu, lòng tin dành cho sản phẩm nhờ sự vào cuộc, cấp sao của Nhà nước.
Ngoài ra, OCOP còn đóng góp rất lớn cho hoạt động du lịch nông thôn đang phát triển ngày càng mạnh mẽ. Sản phẩm OCOP không chỉ là sản phẩm mà còn là câu chuyện, tinh hoa của vùng miền, là trải nghiệm đáng nhớ với du khách đến thăm các miền quê.
Chương trình OCOP đã tạo cú huých mạnh mẽ cho tinh thần khởi nghiệp ở nông thôn. Nhiều nông dân, đặc biệt là phụ nữ và người dân tộc thiểu số, đã mạnh dạn xây dựng thương hiệu cho sản phẩm của mình. Theo thống kê, 40% chủ thể OCOP là phụ nữ, 19,6% là người dân tộc thiểu số, chủ yếu ở khu vực miền núi và vùng khó khăn. OCOP đã giúp họ thoát nghèo, ổn định cuộc sống, vươn lên thành “ông chủ”, “bà chủ” ở địa phương.
Cơ hội nơi “biển lớn”
Ông Phương Đình Anh, Phó Chánh Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương, cho biết, dù chưa có số liệu thống kê chính xác, ước tính có hàng nghìn trên tổng số 17.316 sản phẩm OCOP đã được xuất khẩu. Hiện toàn bộ 126 sản phẩm 5 sao và gần 300 sản phẩm tiềm năng 5 sao đều đã xuất khẩu sang những thị trường khó tính như Mỹ, châu Âu, Nhật Bản. Nhiều sản phẩm khác cũng mang lại hiệu quả tích cực cho kinh tế nông thôn khi xuất khẩu, bao gồm: nước mắm, miến dong, măng nấu ngay, rong nho tách nước, cà phê, mắc ca, hạt điều, sầu riêng sấy, hạt sen sấy.
Một số sản phẩm OCOP tiêu biểu hiện nay đã chứng minh được khả năng tiêu thụ trên thị trường quốc tế. Ông Đình Anh ví dụ sản phẩm nước mắm truyền thống của Thanh Hóa, dù là thương hiệu còn khá trẻ, đã đạt chứng nhận OCOP 5 sao, nhanh chóng được người tiêu dùng trong và ngoài nước đón nhận. Sản phẩm này đã xuất khẩu thành công tới nhiều thị trường khó tính như Mỹ, Australia, Singapore, New Zealand, Nhật Bản, Hàn Quốc, đồng thời hoàn tất các điều kiện để xuất khẩu chính ngạch vào EU hay Trung Quốc. Không chỉ mang giá trị về kinh tế, mặt hàng này còn được kỳ vọng thúc đẩy chuỗi giá trị của ngư dân, diêm dân, góp phần lan tỏa nét đặc sắc văn hóa ẩm thực Việt.
Tương tự, sản phẩm gốm sứ thủ công từ làng nghề Bát Tràng (Hà Nội) cũng đã khẳng định được vị thế trên bản đồ xuất khẩu. Hiện nay, khoảng 95% sản lượng OCOP của làng nghề này đã được xuất khẩu đến hơn 30 quốc gia, trong đó có dòng sản phẩm gốm truyền thống của Hợp tác xã Tân Thịnh đạt chuẩn OCOP 5 sao. Yếu tố bản sắc và giá trị văn hóa địa phương được lồng ghép trong từng thiết kế đã giúp sản phẩm này gia tăng sức cạnh tranh nhằm mở rộng thị trường quốc tế.
Kết quả khảo sát và thử nghiệm của các đơn vị thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Công thương trong thời gian vừa qua cho thấy nhu cầu của thị trường quốc tế đối với sản phẩm OCOP là rất lớn, có nhiều tiềm năng, nhất là từ cộng đồng người Việt Nam ở các nước châu Âu, Mỹ. Ở một số quốc gia, cộng đồng người Việt hiện có tới hàng triệu người; nhiều nước có cộng đồng người Việt vài trăm ngàn người. Đối với họ, các sản phẩm quê nhà không chỉ là vật phẩm mà còn là văn hóa, ký ức của quê hương.
Tuy nhiên, tiến ra “biển lớn”, làm xuất khẩu vẫn còn nhiều khó khăn đối với các cộng đồng, doanh nghiệp nhỏ ở nông thôn. Họ gặp nhiều thách thức như đảm bảo chất lượng sản phẩm ổn định; khả năng xây dựng thương hiệu; khả năng ứng dụng công nghệ thông tin thấp; thiếu nhân lực có trình độ chuyên môn; thiếu hiểu biết về nghiệp vụ xuất khẩu, giao dịch trên sàn thương mại điện tử.
Nhưng có lẽ, điều quan trọng nhất là sản phẩm OCOP cần được thường xuyên kiểm tra, giám sát, thu hồi sao đối với sản phẩm đã được công nhận. OCOP đã tạo nên thương hiệu và lòng tin cho các sản phẩm của nông thôn thì càng cần trở thành công cụ hữu hiệu để đảm bảo lòng tin, không chỉ cho sản phẩm OCOP mà cho toàn bộ chương trình này.
Xem thêm bài viết liên quan:
