Theo kho tàng truyện cổ tích Việt Nam
Minh họa: Nguyễn Kiều My

Thuở ấy, vùng núi rừng Tây Bắc có một chàng trai tên là Khum đem lòng yêu cô gái tên là Ban. Khum vừa giỏi làm nương, lại có tài săn bắn. Ban thì khéo tay dệt vải lại có giọng hát làm say đắm nhiều chàng trai. Thế nhưng, cha nàng Ban, vì ham giàu nên đã đem gả nàng cho con trai nhà Tạo Mường, vốn là một thanh niên lười nhác, lại có tật gù lưng.

Mặc cho cô gái hết lời van xin, người cha vẫn không từ bỏ ý định. Ông đã bàn bạc cùng với nhà Tạo Mường sửa soạn làm lễ cưới ngay. Trong bước đường cùng, nàng Ban đã chạy sang bản của Khum để tìm chàng. Nhưng chẳng may khi đến nhà Khum, thì được tin chàng đang đi mua trâu ở bản xa. Nàng bèn lấy chiếc khăn piêu của mình, buộc vào nơi cầu thang rồi lao đi tìm chàng. Nàng đi hết núi này rừng khác, gọi tên người yêu đến khản cả giọng, nhưng chàng ở xa nào có nghe thấy.

Cuối cùng, kiệt sức, nàng gục xuống chết. Nơi nàng nằm xuống sau đó mọc lên một cây hoa mang búp trắng như búp tay người con gái. Và chẳng bao lâu, loài hoa ấy mọc lan ra khắp núi rừng Tây Bắc. Và hàng năm cứ mỗi độ xuân về, hoa nở trắng như bông. Dân Mường liền gọi là hoa ban và coi đó là loài hoa tượng trưng cho tình yêu chung thủy.

Về phần Khum, sau khi về đến nhà, thấy chiếc khăn piêu của người yêu vắt nơi cầu thang, biết là có chuyện chẳng lành, chàng bèn vội vã đi tìm nàng. Dò hỏi bà con bên bản người yêu, Khum biết được là nàng đã bỏ nhà ra đi, còn đi đâu thì không rõ. Thế là chàng trai lên đường đi tìm người yêu. Đi mãi hết các bản mà vẫn không tìm thấy bóng người yêu. Cuối cùng, chàng kiệt sức, ngã xuống. Sau khi chết, chàng hóa thành con chim sống lẻ loi trong rừng. Cứ đến mùa hoa ban nở, chim lại hót vang như tiếng gọi người yêu tha thiết từ năm nào.

Từ đó, cứ dịp xuân sang, khi hoa ban nở trắng trên các sườn núi, thì nam nữ trong các bản mường lại rủ nhau đi hội chơi núi, hái hoa mừng xuân. Đây cũng là dịp các lứa đôi vui chơi, ca hát, đánh đàn tính, thổi kèn, múa xòe, trao và đón nhận tình yêu, như muốn có được tình yêu chung thủy giống đôi người tình nàng Ban – chàng Khum.

Xem thêm: