Bài: Minh Liên
Ảnh: Dũng BHD

Nghệ thuật vẽ chân dung không chỉ đơn thuần là tái hiện diện mạo mà còn là hành trình khắc họa những giá trị tinh thần. Họa sĩ Đinh Quang Tỉnh, với gần 60 năm cầm cọ, đã miệt mài ghi lại sắc thái, tâm hồn của nhiều thế hệ nghệ sĩ và trí thức Việt Nam. Tựa như khái niệm “kim cương bất hoại” trong triết lý Phật giáo, những bức họa chân dung của ông mang giá trị văn hóa không phai nhòa trong dòng chảy thời gian.

Họa sĩ Đinh Quang Tỉnh

Từ kĩ thuật đến nghệ thuật

Hành trình sáng tạo của họa sĩ Đinh Quang Tỉnh là một cuộc phiêu lưu nghệ thuật đầy những ngã rẽ bất ngờ. Sau khi tốt nghiệp đại học Bách Khoa, ông làm việc tại nhà máy Cơ khí Hà Nội – một trong những nhà máy hiện đại bậc nhất những năm 1960. Cũng trong khoảng thời gian này, ông bén duyên với hội họa và khám phá niềm đam mê của mình dưới sự dẫn dắt của nhà điêu khắc Nguyễn Thiện và họa sĩ Đỗ Tố. Vậy nên, ngoài công việc tại nhà máy, ông vẽ pano, áp phích mô tả đời sống công nhân, và các bản vẽ cơ khí nhằm quảng bá ngành công nghiệp nặng Việt Nam trong các triển lãm, hội chợ quốc tế khi nhiếp ảnh vẫn còn hạn chế.

Với tình yêu hội họa và sự nhiệt huyết của tuổi trẻ, họa sĩ Đinh Quang Tỉnh không đứng ngoài sự sôi nổi trong văn đàn của giới văn nghệ sĩ mới, ông nhanh chóng bước vào phong trào vẽ tranh cổ động và minh họa, trở thành cây bút sắt uy tín của các báo: Văn Nghệ, Lao Động, Nhân Dân, Hà Nội Mới. Sự chính xác khoa học về không gian với niềm đam mê khắc họa con người đã hình thành nên tinh thần trong các tác phẩm chân dung của ông sau này.

Giáo sư Văn Như Cương đậm chất cổ điển Nga

Bản khắc tinh tế của nội tâm

Từ những năm 1980, do môi trường công tác, họa sĩ Đinh Quang Tỉnh được quen biết nhiều họa sĩ, nhà văn, nhạc sĩ và trí thức nổi tiếng. Ông đã bước vào lĩnh vực vẽ chân dung với một tâm thế đầy say mê, như một cách ghi nhận bạn bè và một số văn nghệ sĩ ông thán phục lúc ban đầu. Ông đeo đuổi công việc này rất lâu trong nhiều thập niên tiếp theo.

Qua gần 300 bức tranh chân dung sáng tác trong hơn nửa thế kì, ông tái hiện những nét hào hoa, bí ẩn, ngạo nghễ, sắc sảo và kiêu bạc của một thế hệ trí thức Việt Nam. Nhạc sĩ Văn Cao hiền hậu như tiên ông, phảng phất sự u hoài trong khúc nhạc Suối mơ. Sự thông tuệ của danh họa Nguyễn Sáng dưới vẻ bình dân, chất phác của người con miền Tây Nam Bộ. Giáo sư Văn Như Cương đậm chất cổ điển Nga – cương nghị và sâu lắng. Nhà văn Lê Minh Khuê mềm mại, nữ tính mà ánh mắt trực diện gai góc y như cô thanh niên xung phong trên trang tiểu thuyết của bà. Họa sĩ Lương Xuân Đoàn có phần nhu mì, hòa nhã nhưng rất quyết liệt trong lập trường.

Điểm đặc biệt trong các tác phẩm của ông là việc sử dụng kỹ thuật ánh sáng tương phản (chiaroscuro) nhằm nổi bật những nét tinh thần đặc trưng của nhân vật trong không gian tối thẫm. Thêm vào đó, kỹ thuật vẽ láng (glazing) tạo độ bóng bẩy, chỉn chu thu hút sự chú ý cho người xem ngay từ cái nhìn đầu tiên. Điểm nhãn – tìm ánh sáng phản chiếu qua đôi mắt, thể hiện được thần thái và nội tâm sâu kín của nhân vật là bước cuối cùng để hoàn thiện tác phẩm.

Kỹ thuật chiaroscuro làm nổi bật tinh thần nhân vật

Những gương mặt không thể phai mờ

Năm 2009, họa sĩ Đinh Quang Tỉnh tổ chức triển lãm cá nhân đầu tiên tại bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam mang tên “Bản diện kim cương bất hoại”. Triển lãm không chỉ là dịp để giới thiệu hơn 100 tác phẩm của ông mà còn là một sự kiện văn hóa ý nghĩa nhân kỉ niệm 1.000 năm Thăng Long – Hà Nội.

Đến tháng 10-2024, ông tiếp tục giới thiệu các tác phẩm qua triển lãm “Bản diện kim cương II”, tròn 15 năm sau triển lãm đầu tiên. Triển lãm giới thiệu 80 tác phẩm đặc sắc, sáng tác trước năm 2009 và từ năm 2020 đến nay. Các tác phẩm lần này đa dạng hơn về chất liệu bao gồm kí họa, bút sắt, sơn dầu, chì trên toan và giấy Roki.

Dù đã bước sang tuổi 80, họa sĩ Đinh Quang Tỉnh vẫn miệt mài sáng tạo trong góc nhỏ của mình. Với ông, nghệ thuật chân dung không đơn thuần là việc tái hiện hình ảnh, mà còn là cách truyền tải cảm xúc và những câu chuyện sâu sắc của cuộc sống, các khoảnh khắc quí giá được lưu giữ mãi theo thời gian.

Xem thêm bài viết cùng chuyên mục: