Bài NAM THI, PHƯƠNG UYÊN
Ảnh NHÂN VẬT CUNG CẤP

Nghệ sĩ thị giác, Giám tuyển (curator) và Người điều hành phòng trưng bày nghệ thuật (gallerist) là những thành tố quan trọng trong thế giới nghệ thuật. Họ là những người tạo tác động mạnh mẽ trong việc mở rộng bối cảnh nghệ thuật.

Nghệ sĩ Tia-Thủy Nguyễn

Xin chào Nghệ sĩ Tia-Thủy Nguyễn. Thời gian gần đây chị trở lại mạnh mẽ hơn với nghệ thuật?

Nói đúng hơn, bề nổi thì đúng là hoạt động triển lãm nghệ thuật của tôi ngày càng dày, nhưng nếu gọi là trở lại thì không chính xác, vì quá trình công tác mỹ thuật của tôi vẫn luôn bền bỉ trong suốt 20 năm qua. Điều mà hôm nay mọi người chứng kiến đó là thành quả của nhiều năm âm thầm lao động nghệ thuật và vươn ra quốc tế. Việc được giới thiệu tại nước ngoài là may mắn nhưng cũng là nỗ lực của cá nhân tôi. Có thể tôi giống như một người mở lối, để sau đây có nhiều nghệ sĩ Việt Nam tiến lên dễ dàng hơn.

Khi làm thời trang chị có một đội ngũ, còn làm sáng tác thì thuần tuý cá nhân. Chị cảm thấy thế nào khi sống cùng lúc 2 thế giới?

Làm thời trang không chỉ thuần tuý sáng tạo mà còn cần có kế hoạch bán hàng, giới thiệu sản phẩm, tiếp cận khách hàng. Còn khi làm nghệ thuật, cái tôi của mình được thỏa sức biểu đạt nhiều hơn, thậm chí tác phẩm phải mang đậm tính cá nhân, mình phải thành thật với chính mình và không để bị ảnh hưởng bởi những thứ khác. Thời trang thì động, còn nghệ thuật lại tĩnh. Trong nghệ thuật, tôi thấy tâm can của mình được bày tỏ nhiều hơn. Thế giới thời trang và nghệ thuật hoàn toàn khác nhau, tôi cảm thấy may mắn khi mình được sống trong cả hai cung bậc cảm xúc, trải nghiệm hai cách làm việc riêng biệt.

Thời gian gần đây, nghệ sĩ Tia-Thủy Nguyễn được công chúng nhắc tới nhiều sau cuộc hợp tác với nhà mốt DIOR. Cơ duyên tạo nên sự gặp gỡ này, thưa chị?

Nói không hoa mỹ chút nào, đơn giản là một ngày đẹp trời tôi nhận được thư mời từ DIOR. Tôi tin rằng họ tìm đến mình khi họ đánh giá cao năng lực và sự bền bỉ của tôi với nghệ thuật khi thưởng thức các tác phẩm trước đây. Thật lòng mà nói, tôi có chút tự hào khi DIOR tìm đến, để một nhà mốt làm việc với mình thì có nghĩa là mình phải đảm bảo được các tiêu chí mà họ cần.

Khi tiếp nhận đề bài của DIOR, chị đã nảy lên ý tưởng thế nào và làm sao để cân đối giữa thẩm mỹ nghệ thuật và sản phẩm của nhà mốt?

Mây là ý tưởng xuyên suốt trong sáng tạo của tôi. Mây đại diện cho sự buông bỏ, sự ảnh hưởng của ánh sáng, sự lơ lửng giữa trời và cả từ kinh nghiệm sống của mình… Khi tôi đưa những đám mây vào Lady DIOR, tôi muốn kết quả phải chứa đựng sự nữ tính, trang trọng, sang trọng và có tính nữ quyền. Tôi tạo tác những đám mây bằng đá thạch anh – loại đá năng lượng đa màu sắc đến từ nhiều vùng núi khác nhau tại Việt Nam. Tôi cất công sưu tầm và chế tạo nhằm biến đổi một viên đá cứng toát lên một sự mềm mại lạ thường. Để giá trị nghệ thuật của tác phẩm trường tồn với thời gian, ta cần phải dành nhiều tâm sức chứng minh được sự nhẫn nại, sự cố gắng, tìm tòi, hiểu biết của mình, như cách cuộc đời mình đi qua đám mây đấy, mạnh mẽ vô cùng để cuối cùng điều còn lại vẫn là sự mềm mại, yên lành và tan biến.

Khi bắt tay vào việc, tôi phải vượt qua những yêu cầu mà mình tự đặt ra, làm sao cho đúng chủ đề, đúng con người nghệ sĩ của mình, đúng thông điệp mà tôi muốn nói ra. Tôi đã hết sức mình. Tôi có chút tự hào khi đã vượt qua được.

Xin cảm ơn. Chúc chị thăng hoa với nghệ thuật!

Giám tuyển Lê Thuận Uyên

Xin chào Giám tuyển Lê Thuận Uyên. Giám tuyển (curator) là một định nghĩa vẫn còn khá mới với đa số công chúng. Vậy giám tuyển nên được hiểu như thế nào?

Quả thật, giám tuyển vẫn là một công việc lạ lẫm với nhiều người. Ở Việt Nam, số lượng giám tuyển hoạt động đều đặn với thực hành chuyên sâu còn khá ít. Đồng thời, bối cảnh hạ tầng nghệ thuật địa phương còn non trẻ và chưa định hình rõ ràng cũng đặt ra nhiều khó khăn cho việc hiểu về công việc giám tuyển trên diện rộng. Tựu trung lại, giám tuyển có thể được hiểu như một người đồng hành cùng nghệ sĩ trong việc phát triển và hiện thực hóa dự án nghệ thuật của họ. Ngoài ra, họ còn là người điều phối những thảo luận, đối thoại nguồn lực xoay quanh quá trình sáng tạo và trưng bày nghệ thuật.

Dưới vai trò một giám tuyển, theo chị, làm cách nào để thu hẹp khoảng cách giữa nghệ thuật đương đại với công chúng?

Thực ra khoảng cách giữa tác phẩm nghệ thuật với khán giả nằm ở quan niệm do chúng ta tự đặt ra, hoặc kế thừa từ những mặc định vốn tồn tại trong xã hội. Tôi nghĩ khoảng cách được thu hẹp lại khi công chúng có cơ hội tiếp xúc với nghệ thuật nhiều hơn. Bởi lẽ, việc được xem và tiếp xúc với đa dạng hình thức nghệ thuật theo thời gian sẽ giúp ta hình thành được cách xem tác phẩm và xây dựng gu thẩm mỹ cho riêng mình. Bên cạnh đó, việc cho ra đời những cuốn sách thường thức, chương trình cảm thụ hay đối thoại tại các bảo tàng, không gian nghệ thuật cũng là một cách giúp khán giả tiếp cận gần hơn tác phẩm và người tạo ra chúng.

Chị có thể chia sẻ cách chị giám tuyển tác phẩm cho một sự kiện triển lãm, cũng như quan điểm về việc tạo nên tính đối thoại giữa tác phẩm, không gian và người xem?

Ở mỗi triển lãm, tôi thường tìm một hướng tiếp cận riêng để làm sao cho tác phẩm xuất hiện trước công chúng được chỉn chu, và ý tưởng của tác phẩm được hiển lộ một cách tường minh hơn. Đối với triển lãm cá nhân hay triển lãm tác phẩm được đặt sáng tác, tôi sẽ neo theo xử lý ý niệm và nhu cầu thẩm mỹ của tác giả. Song với triển lãm nhóm hay triển lãm tác phẩm có sẵn trong một bộ sưu tập thì giám tuyển cần cân nhắc kỹ lưỡng trong việc phân bổ không gian để tạo nên sự đối thoại giữa tác phẩm. Để tạo ra đối thoại đó thì tôi cần tìm hiểu thật kỹ về tác phẩm, cân nhắc yếu tố hòa sắc, không gian và nội dung trước khi đặt các tác phẩm cạnh nhau.

Biểu đạt ý niệm thẩm mỹ và truy vấn cá nhân thông qua các thực hành giám tuyển hẳn là quá trình đòi hỏi tìm hiểu nghiêm túc. Chị có thể chia sẻ với những người trẻ yêu thích nghiên cứu và thực hành giám tuyển nghệ thuật?

Bắt đầu dò dẫm những bước đầu trong hành trình giám tuyển từ năm 2014, nhưng có lẽ đến năm 2017 tôi mới tự tin nhận mình là một giám tuyển. Bởi trước đó, tôi thực hiện các dự án khá bản năng và không nhiều phản tư về mối quan tâm hay nhu cầu thực hành của mình. Năm 2017, trong một phiên mở xưởng, đồng nghiệp tới trao đổi về dự án nghiên cứu và hỏi một câu làm tôi điếng người: “Thực hành của bạn xoay quanh điều gì?”. Ðó là khoảnh khắc tôi nhận ra giám tuyển không chỉ là chức nghiệp, mà còn là một thực hành đòi hỏi sự chuyên tâm và sức sáng tạo. Khi theo đuổi con đường này, tôi nghĩ quan trọng nhất là các bạn tìm được động lực cá nhân của mình trên con đường nghệ thuật. Tôi cũng xin chia sẻ lại điều mà một tiền bối – người anh – người thầy từng dặn dò: “Nghệ thuật không vội được đâu!”.

Xin cảm ơn và chúc chị thật nhiều thành công.

Gallerist Lê Thiên-Bảo

Xin chào chị Lê Thiên-Bảo. Đầu tiên, xin nhờ chị làm rõ chức năng của gallery (phòng trưng bày) để thấy được công việc của gallerist?

Việc làm triển lãm chỉ là phần nổi trong công việc của gallery. Chức năng chính của gallery là thúc đẩy giao dịch thương mại cho tác phẩm. Nếu gallery và nghệ sĩ đồng hành lâu dài cùng nhau, gallery còn phải đưa ra chiến lược phát triển cho thị trường của nghệ sĩ đó, tư vấn và đảm bảo về chất lượng của tác phẩm với người mua, phụ trách các thủ tục mua bán, xuất nhập khẩu và hậu mãi với khách hàng. Bên cạnh đó, tùy vào chiến lược và nguồn lực, gallery là đơn vị mang nghệ sĩ ra quốc tế, kết nối với các bộ sưu tập tốt, hỗ trợ nghệ sĩ làm triển lãm trong bảo tàng, biennale (triển lãm lớn được tổ chức 2 năm/lần), tham dự các hội chợ nghệ thuật quốc tế và kiêm luôn cả việc xuất bản ấn phẩm/lưu trữ cho nghệ sĩ.

Vậy cơ duyên nào dẫn lối chị đến với việc trở thành một gallerist tại Paris, thưa chị?

Năm 2020, tôi may mắn nhận được một học bổng thạc sĩ về Quản lý Thị trường Nghệ thuật Quốc tế tại École des Arts et de la Culture (EAC Paris). Sau khi ra trường với tấm bằng thủ khoa, tôi vẫn không tìm được một vị trí nào thực sự thú vị, vì không có một gallery nào ở Paris có chuyên môn về mảng Đông Nam Á. Sau nửa năm, tôi quyết định thành lập gallery riêng để thực hiện chí hướng của mình. Ở Paris, tôi gặp Quinnie Tan – một người bạn giàu chuyên môn về quản trị hành chính và chính sách văn hóa. Cuối năm 2022, chúng tôi chuẩn bị đủ vốn, thành lập công ty và tìm mặt bằng. Tháng 4 năm 2023, Galerie BAQ ra đời.

Điều gì khiến chị lựa chọn nghệ thuật Việt Nam và Đông Nam Á để giới thiệu tại Paris?

Ở phương Tây đang tò mò nhưng chưa có hiểu biết sâu về khu vực này. Tôi cũng chưa gặp người nào tâm huyết thực sự trong việc phát triển cộng đồng. Đương nhiên, kết nối của những người này với Đông Nam Á sẽ khác với một người bản địa như mình. Tôi định hướng khác biệt với những đơn vị khác ở việc không nhân danh cộng đồng mà xây dựng cộng đồng thực. Chúng tôi quan tâm đến môi trường xung quanh nghệ sĩ đó, và có mạng lưới đối tác ở các nước để làm việc cùng. Cách làm chương trình của chúng tôi là hướng về Đông Nam Á, xây dựng mối quan hệ hai chiều, chứ không chỉ chăm chăm khai thác “của lạ” từ vùng đất này để làm giàu cho đời sống của phương Tây.

Vậy còn riêng nghệ thuật đương đại Việt Nam, chị nhận định về tương lai ra sao?

Tôi thấy nghệ thuật đương đại của Việt Nam hiện đang nhận được rất nhiều sự chú ý trong giới chuyên môn quốc tế. Không chỉ các nghệ sĩ Việt kiều đã thành công từ trước như Dinh Q. Le, Tuấn Andrew Nguyễn, Tiffany Chung hay Trần Trọng Vũ, mà cả các nghệ sĩ sinh ra và lớn lên tại Việt Nam. Tôi rất lạc quan với tương lai phát triển của mảng này. Quan trọng nhất, sau các biennale hoành tráng và các triển lãm tại bảo tàng, nghệ sĩ phải có một gallery tốt để ổn định thị trường, chọn lọc người mua và mở rộng kết nối với nhà sưu tập ở khắp nơi trên thế giới.

Và để dành đôi lời với những nghệ sĩ đương đại để họ thêm vững vàng, chị sẽ chia sẻ điều gì?

Tôi không phải là người sáng tác nên cũng không dám khuyên ai. Theo kinh nghiệm cá nhân, tôi nghĩ mình cứ tự tin vào những thứ mình đang có và làm đúng những gì trái tim mình mong muốn. Hãy cứ làm và lưu trữ lại hành trình đó. Đừng nản chí. Và, làm ơn cập nhật hồ sơ nghệ thuật (portfolio)!

Xin cảm ơn chia sẻ của chị Lê Thiên-Bảo.

Xem thêm bài viết cùng chuyên mục: