Quảng cáo 
Bài: TS. Phạm Sỹ An – Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam
Dù xuất khẩu tăng mạnh nhưng những thách thức lớn của hoạt động kinh tế này vẫn còn nguyên bên cạnh những thách thức mới xuất hiện
Cán cân thương mại quốc tế của Việt Nam đang ở mức xuất siêu tới 14,08 tỷ USD, mức xuất siêu cao thứ 2 trong 10 năm qua, bất chấp những biến động tiêu cực về địa chính trị trên thế giới.
Trong 7 tháng đầu năm 2024, cuộc xung đột giữa Nga – Ukraine vẫn tiếp diễn và chưa có dấu hiệu chấm dứt, trong khi Trung Đông đang đe dọa leo thang thành cuộc chiến lan rộng với những vụ “ăn miếng trả miếng” giữa Isreal – Iran – Hamas – Hezbollah diễn ra liên tục. Lực lượng Houthi tấn công các tàu thương mại, tàu chở dầu trên Biển Đỏ làm ảnh hưởng đến tuyến hàng hải quan trọng này của thế giới và trực tiếp ảnh hưởng đến hoạt động xuất khẩu của Việt Nam.
Dù vậy, xuất khẩu trong 7 tháng đầu năm 2024 của Việt Nam vẫn ước đạt 226,98 tỷ USD, tăng 15,7% so với cùng kỳ năm 2023. Kim ngạch nhập khẩu hàng hóa ước đạt 212,9 tỷ USD, tăng 18,5% so với cùng kỳ năm trước.
Điểm sáng
Về thị trường xuất khẩu, Mỹ tiếp tục là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam, ước tính đạt 66,1 tỷ USD, chiếm 29% kim ngạch xuất khẩu của cả nước trong 7 tháng đầu năm 2024. Tiếp đến, thị trường xuất khẩu lớn thứ 2 của nước ta là thị trường Trung Quốc, đạt 32,4 tỷ USD, tăng 5,8%. Đứng thứ 3 là EU, đạt 29,52 tỷ USD, tăng 16,8% so với cùng kỳ năm 2023. Tiếp theo là thị trường ASEAN (đạt 21,02 tỷ USD, tăng 13%) và Hàn Quốc (14,5 tỷ USD, tăng 9,8%). Cơ cấu thị trường xuất khẩu về cơ bản không có sự thay đổi về thứ hạng so với các năm trước.
Trong nhóm hàng hóa xuất khẩu, nhóm hàng máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện có trị giá xuất khẩu lớn nhất với 39,6 tỷ USD, chiếm 17% tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa, chủ yếu sang các thị trường như Mỹ, Trung Quốc, EU, Hồng Kông (TQ), Hàn Quốc. Đứng vị trí thứ 2 là nhóm điện thoại các loại và linh kiện, đạt 32,6 tỷ USD, chiếm 14% tổng kim ngạch xuất khẩu. Đứng vị trí thứ 3 là nhóm máy móc, thiết bị, dụng cụ và phụ tùng khác, đạt 28 tỷ USD. Nhóm hàng dệt may đứng vị trí thứ 4, đạt 20,27 tỷ USD. Nhóm giày dép các loại đứng thứ 5, đạt gần 12,9 tỷ USD.
Thứ tự các nhóm hàng hóa đứng tiếp theo gồm có: gỗ và sản phẩm gỗ (8,9 tỷ USD), phương tiện vận tải và phụ tùng (8,6 tỷ USD), máy ảnh, máy quay phim và linh kiện (4,68 tỷ USD), sắt thép các loại (5,5 tỷ USD), hàng thủy sản (5,3 tỷ USD).
Xét về vai trò của các khu vực kinh tế trong xuất khẩu, các công ty có vốn đầu tư nước ngoài vẫn là khu vực xuất khẩu chính như nhiều năm qua. Chỉ trong vòng 10 năm, khu vực kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài đã tăng tỷ trọng xuất khẩu từ 67,4% năm 2014 lên 73% năm 2023. Tính riêng 7 tháng đầu năm 2024, xuất khẩu của khu vực có vốn đầu tư nước ngoài chiếm tỷ trọng 72,2% và khu vực kinh tế trong nước chiếm tỷ trọng 27,8%.
Tỷ trọng trong kim ngạch xuất khẩu phân theo khu vực, %
Nguồn: Tổng cục Thống kê
Thách thức cũ
Mỹ và EU là các thị trường xuất khẩu quan trọng của Việt Nam trong nhiều năm qua, vì thế, việc Bộ Thương mại Mỹ vẫn chưa xếp Việt Nam là nền kinh tế thị trường khiến các nỗ lực thúc đẩy xuất khẩu hàng hóa sang Mỹ đối mặt với thuế chống bán phá giá. Bên cạnh đó, việc EU áp thẻ vàng đối với thủy sản khai thác của Việt Nam xuất khẩu vào khu vực này cũng đang làm ràng buộc các nỗ lực thúc đẩy xuất khẩu các mặt hàng thủy sản của nước ta sang khu vực EU.
Kim ngạch xuất khẩu và nhập khẩu diễn biến đồng điệu với nhau, có nghĩa là xuất khẩu gia tăng kéo theo nhập khẩu và ngược lại. Điều này phản ánh một thực tế là nhiều hoạt động sản xuất cho xuất khẩu của Việt Nam chỉ là gia công, lắp ráp. Nhập khẩu đầu vào, nguyên vật liệu, linh kiện từ bên ngoài để gia công, lắp ráp và xuất khẩu, đồng nghĩa phần giá trị gia tăng của Việt Nam không cao trong chuỗi cung ứng và phần được lợi cũng tương ứng không cao. Xuất khẩu và nhập khẩu biến động song hành không có lợi cho nền kinh tế Việt Nam trong nhiều năm qua.
Đồ thị 2. Quan hệ giữa kim ngạch xuất khẩu, nhập khẩu 7 tháng đầu các năm từ 2015 đến 2024, tỷ USD
Đồ thị 3. Diễn biến kim ngạch xuất khẩu, nhập khẩu 7 tháng đầu các năm từ 2015 đến 2024, tỷ USD
Nguồn: Tổng cục Thống kê.
Việt Nam càng nỗ lực thúc đẩy xuất khẩu thì khu vực FDI và các đối tác nhập khẩu càng được hưởng lợi. Điều này là do cấu trúc của nền kinh tế Việt Nam và vấn đề trong phát triển ngành công nghiệp hỗ trợ còn nhiều hạn chế. Vì vậy, giá trị gia tăng mà nền kinh tế nội địa thu được từ những hoạt động xuất khẩu ở mức rất thấp.
Khó khăn mới
Những căng thẳng thương mại giữa Mỹ, châu Âu và Trung Quốc đang đặt hoạt động thương mại của Việt Nam vào tình thế khó khăn. Xuất khẩu của Việt Nam tập trung chủ yếu vào thị trường Mỹ và châu Âu. Ngược lại, nhập khẩu chủ yếu từ Trung Quốc. Do đó, những hoạt động xuất khẩu của nước ta sang Mỹ và châu Âu sẽ bị soi xét khắt khe hơn khi mâu thuẫn thương mại giữa các nước và khu vực này liên tục căng thẳng.
Các xung đột tại một số khu vực có tuyến hàng hải quan trọng đi qua đang ngày càng leo thang, khó đoán định cũng đặt hoạt động xuất khẩu của nước ta vào trạng thái rủi ro khi mà các mặt hàng Việt Nam xuất khẩu sang thị trường quan trọng nhất đi qua các tuyến hàng hải đó. Điều này đã được phản ánh rõ qua việc quá vận tải đã tăng khá mạnh trong thời gian qua.
Có thể thấy, điểm sáng trong hoạt động xuất khẩu 7 tháng đầu năm 2024 mở ra hy vọng về triển vọng tích cực hơn cho hoạt động xuất khẩu hàng hóa trong các tháng còn lại của năm 2024. Tuy nhiên, những vấn đề và rủi ro cố hữu cũng như những thách thức mới xuất hiện đòi hỏi các nhà hoạch định chính sách và cộng đồng doanh nghiệp cần thận trọng hơn, có sự phối hợp, hợp tác với nhau chặt chẽ, nhịp nhàng, hiệu quả hơn. Chỉ có vậy, chúng ta mới có để ứng phó thành công trước các rủi ro, đạt được các kết quả tốt hơn nữa trong hoạt động xuất khẩu, góp phần quan trọng đạt được các mục tiêu Chính phủ đề ra cho năm 2024 trong tăng trưởng và ổn định kinh tế vĩ mô.
Xem thêm bài viết cùng chuyên mục:
