Quảng cáo 
Khí hậu ở miền Trung, quanh năm nắng nóng, nên người dân thường ăn xu xoa để giải nhiệt. Xu xoa được nấu từ rong biển, đông thành một khối màu trắng ngà, mềm tan trong miệng. Khi ăn, người ta cắt xu xoa thành những khối nhỏ, chan nước đường ngọt lịm nấu từ loại đường đen còn thô chưa qua tinh luyện và củ gừng già thơm lừng.
Xu xoa – món quà “kết tinh” từ sản vật biển cả
Xu xoa là món ăn vặt dân dã của người dân vùng biển. Nó cũng có nhiều tên gọi như xa xa, xoa xoa, chua choa.
Loại rong nấu xu xoa được gọi là rong câu, rau đông hay rau câu. Chúng mọc dày đặc trên các mỏm đá dọc bờ biển và vùng nước lợ của cửa sông. Rong câu có màu xanh lục đến vàng nâu, thân mềm mại và mảnh khảnh. Tuy mọc quanh năm nhưng mùa hè là mùa rong ngon nhất. Khi thủy triều rút nước, thường vào sáng sớm hoặc ban trưa cũng là thời điểm thu hoạch rong câu của bà con miền biển.
Dưới cái nắng như rang, gió như phang của miền Trung, người cào rong bám chặt chân đá, tìm những bụi rong câu già rồi cặm cụi cào chúng ra khỏi nền đá cứng chắc. Nghề bám ghềnh đá cào rong câu là nghề mùa vụ, mang lại thu nhập cho người dân miền biển. Khi được hỏi nghề này có cực nhọc không, người cào rong chỉ cười hiền nói rằng biển cả đã cho mình vốn liếng thì phần mình là bù đắp bằng siêng năng.
“Xu xoa một vốn bốn lời. Anh về bỏ vợ lấy người xu xoa”
Người dân miền Trung có câu nói vui như trên về việc bán xu xoa thì lời lắm. Chỉ cần một nhúm rong là nấu ra một nồi xu xoa to. Nhưng mấy ai biết rằng, công đoạn làm sạch rong câu thường mất nhiều thời gian và công sức. Bởi loài rong này sống trên ghềnh đá, thân mình phủ chi chít cát sỏi, vỏ sò, vỏ ốc. Người ta dành nhiều tiếng đồng hồ cho công đoạn loại cát sạn, rửa sạch bằng nước, đến khi rong trắng trẻo, không còn vị mặn và mùi tanh.
Sau đó, rong câu được đem phơi nắng cho khô lại để dành ăn quanh năm. Các món ngon từ rong câu phải kể đến là xu xoa, chè, gỏi và canh rong câu, rất được ưa chuộng vì kết cấu dai giòn sần sật và đặc tính giải nhiệt cho cơ thể.
Bước vào công đoạn nấu xu xoa thì đơn giản hơn. Rong câu khô ngâm nước cho nở mềm, bắc cái nồi nước sôi rồi cho rong vào. Vắt thêm nước cốt chanh là bí quyết giúp rong nhanh mềm và rục, có vậy thì chút nữa nước mới đông thành thạch. Khi rong đã mềm, người nấu lọc nước qua một tấm vải để lọc bỏ bã rong. Phần nước cốt sau vài tiếng thì nguội dần và đông đặc thành khối xu xoa trong suốt, mềm mại và núng nính.
Xu xoa ăn ngon nhất là chan nước đường nấu kẹo với gừng sẻ nhỏ củ mà thơm cay. Người dân Quảng Nam hay dùng đường bát có hình giống cái chén ăn cơm, màu nâu đậm, ngọt lịm, cho thêm nước và gừng giã nhuyễn rồi nấu liu riu trên bếp cho đến khi nồi nước đường kẹo lại và thơm ngào ngạt mùi gừng ngòn ngọt.
Ôm chén xu xoa trong tay như ôm trọn cái mát lành ngày hè, nhìn ngắm một hồi mới chầm chậm thưởng thức như cách nhà văn Kim Em miêu tả trong cuốn Ăn Để Nhớ là “chưa vội ăn vì sợ cái hè tan biến vào lưỡi.”
Xu xoa ngoài ăn với nước đường còn được biến tấu theo nhiều cách khác. Như các gánh chè ở Đà Nẵng có món chè xu xoa gồm xu xoa, đậu xanh đánh, hột lựu, bánh lọt, đậu đen, chan thêm nước cốt dừa béo ngậy. Hay ghé phố cổ Hội An, ăn chén “xa xa lường phảnh” gồm thạch xu xoa và lường phảng nấu từ loại cây giống rau dền phơi khô và thơm đượm mùi thuốc bắc.
Ngày nay dù không thiếu các món ăn vặt giải nhiệt, nhưng người ta vẫn thương nhớ cái mát lành bình dân của xu xoa. Nhất là những ai xa xứ, mỗi khi mùa hè đến lại nấu xu xoa từ rong câu ở quê gửi vào. Chén xu xoa dịu mát như xua tan cái nóng trưa hè như vừa thỏa nỗi nhung nhớ quê hương.
Xem thêm bài viết liên quan:
