Bài: Trương Quý
Ảnh: Thái Viết Hoàn

Tòa Bạch Dinh ở Vũng Tàu như tên gọi, được sơn màu trắng, là một màu rất dễ nhận ra trên nền những sắc xanh: xanh rì của cây lá trên núi Lớn, xanh biển của bãi Trước và xanh thẳm của bầu trời quanh năm nắng ấm.

Tòa Bạch Dinh có mặt tiền hướng ra biển

Nhưng nguyên thủy khi khởi công năm 1898, Bạch Dinh lại lấy theo tên của cô gái con Toàn quyền Paul Doumer –  Blanche, cũng có nghĩa là màu trắng. Ngôi nhà 3 tầng mái ngói nằm ở sườn núi Lớn trông ra biển Đông này là một điểm nhấn đầy chất thơ, với lối kiến trúc gợi nhớ những tòa nhà vùng Địa Trung Hải miền Nam nước Pháp và Ý. Từ khi được khánh thành năm 1902, đây là nơi ở hoặc nghỉ mát của nhiều vị toàn quyền Pháp, vương tôn hay các chính khách thời trước.

Sự kín đáo ý nhị mà kiêu hãnh

Trước khi nói đến giá trị lịch sử, Bạch Dinh đã là một công trình mang vẻ đẹp tự thân, với vị trí nằm ở khu vực bãi Trước có mật độ xây dựng thưa và ít nhộn nhịp hơn so với bãi Sau. Bạch Dinh có được một không gian tĩnh tại xứng đáng để thể hiện sự uy nghiêm trọn vẹn. Đây là một ví dụ hoàn hảo của hình mẫu kiến trúc duy lí Tân cổ điển có nét Phục Hưng khi tòa nhà chính hình chữ nhật nằm trên một mỏm núi được xây thành hình bán nguyệt, có hệ lan can con tiện sứ xanh ngọc. Từ xa, Bạnh Dinh không phô trương ngay vẻ ngoài mà du khách sẽ phải đi qua một con dốc quanh co giữa những hàng cây giá tỵ, cây bông gòn rồi đến những rặng sứ (hoa đại) trắng với sự đổi sắc theo từng mùa lá để tôn lên ngôi nhà lớn. Bạch Dinh có phần mặt tiền nhìn ra biển vừa để hưởng trọn vẹn vẻ đẹp của trời nước vừa như một sự kín đáo ý nhị tránh xa phố xá ồn ào.

Những khung cửa vòm với hệ cánh cửa chớp lá sách có tác dụng chắn nắng nhiệt đới được sơn màu xanh thiên thanh chính là đặc điểm nên thơ mang tính “signature” (đặc trưng riêng) của tòa nhà. Cách bố trí hệ 5 cửa vòm cuốn tầng trệt rộng và viền gạch đỏ, trong khi hệ cửa vòm cuốn lầu trên gồm cụm 6 khung cửa nhỏ chính giữa và 2 khung ở 2 rìa tạo ra cấu trúc thu nhỏ dần, vốn là thủ pháp dễ gặp ở các dinh thự Địa Trung Hải, nhất là miền Nam Pháp và nước Ý. Chi tiết đặc sắc nhất ở mặt tiền là dãy băng diềm trán tường gép bằng gốm dạng mosaic (mosaic frieze) bên dưới mái, cùng 8 bức tượng bán thân các nữ thần bằng gốm màu xanh lục, đặt trên khung tròn màu tím ở mặt hướng ra biển và 2 đầu hồi, tạo cho công trình những điểm nhấn mỹ thuật đượm vẻ phù hoa. Băng diềm trán tường hoa mỹ với những khuôn mặt phụ nữ phương Tây được thần thoại hóa đặt trong những khung tròn xen kẽ những đường lượn hình tua dây leo và hình chim công đặc trưng cho trang trí phong cách Nouveau Art (Nghệ thuật Mới). Phong cách này vốn chú trọng cảm hứng tạo hình từ thiên nhiên phổ biến ở các tòa nhà sang trọng châu Âu cùng thời.

Tầng trệt của Bạch Dinh là khu vực khánh tiết và trưng bày cổ vật

Khi cổ điển đan cài hiện đại

Bố cục phòng ốc ở Bạch Dinh khá đơn giản, mạch lạc, gồm 3 tầng: tầng hầm là nơi phục vụ hậu cần và bếp, tầng trệt là khu vực khánh tiết và trưng bày cổ vật, tầng lầu là các phòng ngủ và sinh hoạt dành cho chủ nhân và khách quý. Các phòng được phân đăng đối với cầu thang 2 bên có hình thức gần với phong cách Art Deco, nhất là hoa sắt lan can hình sóng nước. Đồng thời một số khung cửa ngăn các phòng có dạng hình vát cạnh bát giác hay lục giác có lẽ được tân trang vào thập niên 1930. Điều này cho thấy Bạch Dinh được tu sửa nhiều lần, song cơ bản vẫn giữ một tinh thần trang nhã, cô đọng về trang trí kiến trúc.

Nếu kiến trúc tòa nhà đậm nét châu Âu thì những món đồ nội thất cùng nhiều cổ vật lại có sự kết hợp Đông Tây, với những món đồ đặc trưng cung đình như song bình Bách điểu chầu phụng, bộ tràng kỷ Hoàng Gia ghi niên đại Khải Định năm 1921, cặp ngà voi châu Phi dài 158cm, bộ tam đa ngũ thái Phúc – Lộc – Thọ. Trong khi đó, đồ gỗ phòng riêng của vua Bảo Đại và hoàng hậu Nam Phương lại thể hiện tinh thần hiện đại với phong cách chú trọng các đường cong mạnh mẽ và các mảng uốn trơn, giảm thiểu các họa tiết.

Bạch Dinh là sự chuyển hóa từ pháo đài thời Minh Mạng nhằm kiểm soát vị trí ra vào cửa biển Cần Giờ. Khi người Pháp thiết lập hệ thống các địa điểm nghỉ mát ở Đông Dương, Vũng Tàu với tên gọi – Cap Saint Jacques (Mũi Thánh Giacôbê), đây chính là nơi nghỉ dưỡng, tắm biển gần Sài Gòn hơn cả, điều này đồng nghĩa Bạch Dinh trở thành một viên ngọc trong hệ thống nghỉ ngơi của Toàn quyền Đông Dương. Từng mang tên Dinh ông Thượng khi gắn với chức năng là nơi an trí của cựu hoàng Thành Thái, rồi sau đó là nơi nghỉ mát của vị quân chủ cuối cùng – Bảo Đại, trải qua những năm tháng chiến tranh, Bạch Dinh là nơi không bị ảnh hưởng bởi bom đạn, và may mắn còn nguyên vẹn tới ngày nay. 90 năm sau ngày khánh thành, Bạch Dinh hiện nay là di tích mở cửa cho du khách. Đây vẫn là viên ngọc của thành phố biển mà du khách đến Vũng Tàu nên một lần ghé thăm.

Bài viết liên quan: