Kì tích thứ 2 là thần trở thành bộ tướng của vua Hùng trong “cuộc chiến tranh Hùng – Thục” ở thế kỷ thứ 3 trước Công nguyên, giữa 2 bộ tộc Tây Âu (của Thục Vương) và Lạc Việt (của Hùng Vương). Giúp Hùng Vương nhiều lần đánh bại Thục Vương trong những trận mở đầu cuộc chiến, nhưng cuối cùng, khi Tây Âu giành thắng thế trước Lạc Việt (để lập ra nước Âu Lạc vào và từ năm 258 trước Công nguyên – theo sử sách cũ) thì thần đã trở thành một “Tiên phong Đạo cốt”, đem tư tưởng hiền hòa của người Việt mà khuyên Hùng Vương nhường ngôi cho Thục Vương, để rồi cùng với thần “ngao du sơn thuỷ”, “vui thú yên hà” mà bàng bạc ẩn hiện giữa mây trời, sông núi nước Việt từ đó.

Còn có một lớp tạo thần thứ 3 nữa, từ ấy đến nay, ở chính vào thời các triều đại phong kiến nước Việt, bằng Cổ tích của các thế kỉ thuộc thiên niên kỉ thứ 2 sau Công nguyên, với ảnh hưởng của những phép lạ Đạo giáo và “Ngũ thường” (nhân, lễ, nghĩa, trí, tín) của Nho giáo dành cho thần núi Ba Vì – Tản Viên. Một bài ca dân gian cổ truyền gồm 466 câu, với giọng văn gần gũi cùng ngôn ngữ tiếng Việt thế kỉ 17, trùng hợp với những câu chuyện truyền miệng sưu tầm được từ nhiều ngôi làng cổ quanh vùng chân núi Ba Vì – Tản Viên. Đó là những ca từ được trình diễn trong các lễ hội “Hát Dô”, xưa 36 năm mới mở một lần ở vùng Quốc Oai, “Hát Ca trù” ở vùng Phúc Thọ… xưa, đã mang đến cho thần núi Ba Vì – Tản Viên, ở lớp tạo thần cuối cùng này, hình thù và hình tượng “người trần”: có mẹ là bà Đinh Thị Đen, có 2 em họ con nhà chú là Cao Sơn và Quý Minh, có cả họ tên đầy đủ là Nguyễn Tuấn. Thần đã hoá thân, khi thì thành học trò, lúc lại thành tiều phu, có tính nhân ái, hiếu thảo, nhờ được vị tiên cho quyển “sách ước” và cây gậy phép, thần đã trở thành vị “Tiên giữa đời”, vân du khắp miền, cứu nhân độ thế, giúp đỡ không chỉ cho loài người mà còn cả các loài cỏ cây muông thú, đặc biệt là dạy dỗ cho nhân dân làm ăn, sinh sống và cả múa hát.

Vậy là, với 3 lớp tạo thần bằng Thần thoại, Truyền thuyết và Cổ tích nhưng đều có chung danh hiệu là Sơn Tinh, thần núi Ba Vì – Tản Viên đã là vị thần đứng đầu trên thần điện nước Việt trong “Tứ bất tử” (gồm: Sơn Tinh, Thánh Gióng, Chử Đồng Tử và Từ Đạo Hạnh hoặc Liễu Hạnh).

Đã thống kê được 116 nơi thờ thần ở quanh chân núi Ba Vì – Tản Viên và nhiều nơi khác trên toàn cõi nước Việt. Thần có nơi trú ngụ chính là 3 ngôi đền thiêng: Thượng, Trung, Hạ ở trên đỉnh, giữa lưng chừng và gần chân núi Ba Vì – Tản Viên.  Thần còn có 4 toà cung điện, trấn giữ bốn chính phương đông, tây, nam, bắc quanh chân núi Ba Vì. Đặc biệt uy nghiêm, khang trang mà cổ kính là ngôi Đền Và (thuộc thị xã Sơn Tây). Những ngôi đền này chính là điểm đến tâm linh nổi tiếng thu hút đông du khách mỗi dịp xuân về.

Xem thêm bài viết cùng chuyên mục:

• Sớm mai lên núi
• Múa sư tử mèo ở xứ Lạng
• Huyền sử rồng thiêng