Bài: Huỳnh Phương
Ảnh: Huỳnh Đông

Vùng đất Tây Ninh có nhiều di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc, trong đó phải kể đến múa trống Chhay-dăm – loại hình nghệ thuật dân gian của người Khmer ở xã Trường Tây, thị xã Hòa Thành. 

Thương hiệu trống Chhay-dăm Tây Ninh

Múa trống Chhay-dăm gắn liền với văn hóa truyền thống của người Khmer, tộc người đông nhất trong số 21 dân tộc cư trú trên địa bàn tỉnh Tây Ninh. Theo các tài liệu được ghi chép, múa trống Chhay-dăm ở vùng đất này mang nét đặc trưng, khác biệt so với một số tỉnh Nam Bộ. Khoảng năm 1953, cố hoàng thân Campuchia Norodom Sihanouk (1922-2012) đã tặng tòa thánh Tây Ninh một bộ nhạc cụ Khmer, trong đó có 3 chiếc trống Chhay-dăm. Trống ban đầu chỉ dùng để đánh nhịp phục vụ lễ cúng tại đền thánh, sau này dần có sự phối hợp giữa múa trống với múa long mã, ngọc kỳ lân. Nhiều hộ gia đình ở xã Trường Tây và các xã khác thuộc thị xã Hòa Thành trước đây đã biết múa trống Chhay-dăm, trong đó có chị Cao Thị Thu Loan (sinh năm 1983) hiện là người nối nghiệp gia đình nhiều thế hệ đã “giữ lửa” đam mê truyền nghề múa trống cho các em nhỏ. Ngoài ra, còn có ông Trần Văn Xén (sinh năm 1957) ở ấp Long Tân, xã Long Thành Bắc, thị xã Hòa Thành được công nhận là “Nghệ nhân ưu tú” về loại hình trình diễn nghệ thuật dân gian (múa trống Chhay-dăm trong lễ vía của tôn giáo Cao đài Tây Ninh).

Múa trống được biểu diễn trong các dịp đặc biệt

Số lượng trống Chhay-dăm ở Tây Ninh ngày càng được trang bị nhiều hơn, điệu múa trống cũng trở nên phong phú, được cải biên cho phù hợp hơn. Múa trống được biểu diễn trong các dịp đặc biệt như Tết cổ truyền Chol Chnăm Thmây, lễ cúng ông bà Sen Dolta…

Anh Lê Minh Tuấn, nghệ nhân múa trống Chhay-dăm (chồng chị Cao Thị Thu Loan) cho biết anh cùng đội múa thường biểu diễn tại các điểm du lịch ở Tây Ninh hay tại các chùa Khmer nổi tiếng. Anh Tuấn chia sẻ cấu tạo trống được làm bằng thân cau già, khoét rỗng ruột, phần đầu trống phình to được bịt bằng da trâu hay da trăn khô, phần đuôi trống nhỏ hơn, kết nối với chân trống làm bằng kim loại. Tiết mục múa thường có từ 4 đến 6 cái trống Chhay-dăm, hai cái Cuôl (chiêng) cùng với Chul (chũm chọe) và Krap (gõ sênh).

Tuyệt kỹ múa trống Chhay-dăm

Một số điểm để phân biệt múa trống Chhay-dăm ở Tây Ninh là diễn viên múa trống không cần hóa trang khuôn mặt, không cần nhạc đệm khi biểu diễn mà múa (có thể linh hoạt múa đơn, múa đôi, múa ba và múa tập thể) bằng tiết tấu nhịp của trống đánh mộc bằng tay, chân. Tiết tấu chủ yếu là cắc tùm tum, tum tum tụp, cắc tùm tum gõ vào nơi tiếp giáp của thành và mặt trống hoặc tum tum tụp gõ vào thẳng mặt trống, lúc chậm, nhẹ nhàng hoặc đôi khi nhanh, mạnh. Đánh trống đơn giản như vỗ tay lên mặt trống hay phức tạp hơn là đánh bằng cùi chỏ, đầu gối, gót chân. Múa trống còn kết hợp vũ đạo, võ thuật như xuống tấn hoặc di chuyển dứt khoát, tay bật nhanh, thân hình uyển chuyển nhào lộn rất điêu luyện, đẹp mắt. Do đó, người múa trống không chỉ cần khỏe, dẻo dai mà còn phải khéo léo.

Phần đầu trống được làm bằng da trâu hoặc da trăn phơi khô

Giữ gìn di sản múa trống Chhay-dăm

Nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di sản, các cấp chính quyền địa phương Tây Ninh luôn tạo điều kiện để đồng bào Khmer tổ chức sinh hoạt văn hóa truyền thống, hỗ trợ kinh phí đào tạo, dạy múa trống Chhay-dăm cho thế hệ trẻ. Loại hình múa trống này thường được trình diễn bởi chính các nghệ nhân người Khmer trong nhiều sự kiện tại địa phương. Tại nhà văn hóa dân tộc Khmer ấp Trường An, xã Trường Tây có 2 đội trống Chhay-dăm đang hoạt động khá thường xuyên, số lượng mỗi đội từ 10 người trở lên. Ngoài ra, còn có nhiều đội trống khác với hàng trăm người biết múa trên địa bàn các xã khác của thị xã Hòa Thành… Các đội múa trống luôn giữ tinh thần tích cực, hăng say tập luyện vì muốn lan tỏa những nét văn hóa đặc sắc của người Khmer tới cộng đồng.

Múa trống Chhay-dăm người Khmer ở xã Trường Tây, thị xã Hòa Thành được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể Quốc gia vào tháng 12 năm 2014.