Phạm Long

Biết nghịch máy ảnh từ năm 14 tuổi, cuộc lãng du của nghệ sĩ Đỗ Anh Tuấn trong thế giới ảnh ngót sáu mươi năm qua là cuộc trải nghiệm nhìn ra thế giới xung quanh và cảm về đời sống bên trong mình. Triển lãm mới nhất của nghệ si mang tên “Hơi thở”, diễn ra vào cuối tháng 8 tại Hà Nội, là một khẳng định cho triết lý nhiếp ảnh đó.

Khởi đầu với nhiếp ảnh hiện thực thơ ngây, đi qua biểu hiện trừu tượng, rồi tới siêu thực, cho đến ngưỡng tuổi cổ lai hy thì kỳ lạ thay – hay cũng bởi số phận – Đỗ Anh Tuấn mạnh mẽ rẽ sang hướng đi của chủ nghĩa ý niệm, một hình thái nghệ thuật tiên phong mang tới cho ông nhiều hứng khởi sáng tạo mới.

Hầu như chỉ ‘chơi’ ảnh đen trắng, cuộc hành hương thẩm mỹ xuyên qua nhiếp ảnh đã mặc nhiên khiến ông hành xử với tâm thế một nhà mỹ học của sáng tối – đậm nhạt, hiếm khi để ý tới vẻ sặc sỡ hoặc bắt mắt của những chủ thế màu mè, phù phiếm. Cũng có thể hình thái ảnh kiệm màu này hợp với lối sống kín đáo, khiêm nhu của người Hà Nội.

Yêu cuộc sống và luôn tò mò với thế giới xung quanh, cho đến thời điểm này, ảnh chụp đời sống thường nhật và cơ thể phụ nữ theo bộ (portfolio) là hai thể loại ông say mê khám phá hơn cả. Không chạy theo chủ nghĩa hình thức, lối chụp của ông rất đa dạng, đa phong cách nhưng vẫn chặt chẽ về ý niệm. Không tự trói mình vào ý định “chụp cái gì” mà là “chụp để nói lên điều gì”, quan điểm thực hành nhiếp ảnh này của ông thật gần gũi với Ansel Adams: “Một bức ảnh không phải là một sự tình cờ – nó là một ý niệm!”

Dù am hiểu và luôn cập nhật những tiến bộ của nhiếp ảnh thế giới, nhưng những chiếc máy ảnh kiểu cũ và kỹ thuật chụp ảnh phim thường hay phim khổ lớn (large format) với ông vẫn là một thú vui thường ngày tao nhã. Cuối cùng, những bức ảnh thô ráp, ít “chiêu trò”, không làm dáng lại hiệu quả hơn, diễn cảm hơn, hợp bản tính và cho ông đất sáng tạo nhiều hơn. Suốt một thời gian dài, ông đặc biệt thích tự tay in phóng ảnh trong buồng tối. Trong những giây phút đó, một lần nữa ông lại có cơ hội tái khám phá bản thân hết sức chậm rãi, cô đơn, bất ngờ và bí ẩn.

Chụp gì cũng là chụp bản thân. Đỗ Anh Tuấn – kẻ du hành trong hiện thực của chính mình – giờ đây tuy không còn nhiều thời gian và sức khỏe để ‘chơi xa’ và ‘chơi bạo’ như ngày trai trẻ, ông vẫn mở lòng đón nhận học trò trong nghề như một cách cho đi hay trả lại cho người, cho đời những vui buồn nhân thế.

Đậm chất lãng tử tài hoa, song với Đỗ Anh Tuấn, nhiếp ảnh không phải là trò chơi vô thưởng vô phạt, mà là một số phận được chọn. Hẳn vì thế nên ông cũng luôn nhắn nhủ học trò: “Có một thứ mà nhà nhiếp ảnh phải khắc cốt ghi tâm, đó là cái nhân bản của khoảng khắc bấm máy”. Đấy không phải là tuyên ngôn của ‘một nhà đạo đức học của những khuôn hình’, mà chỉ đơn giản là ông tâm niệm nguyên tắc “chụp” bằng con mắt nội tâm, hay nói đúng hơn, cần biết phân tích sự vật tinh tế, sâu sắc nhưng không kém phần dí dỏm, ý nhị. Âu đó cũng là phương châm cầm máy của một đời mộng cảnh.

Triển lãm “Hơi thở” của nghệ sĩ nhiếp ảnh Đỗ Anh Tuấn sẽ diễn ra tại Mai Gallery, 113 phố Hàng Bông, Q.Hoàn Kiếm, Tp.Hà Nội. “Hơi thở” gồm 27 tác phẩm chính phóng khổ lớn với một số tác phẩm cỡ nhỏ hơn với hai chủ đề được thể hiện là ảnh chụp về cuộc sống và ảnh khỏa thân nghệ thuật.