Quảng cáo 
Bài: Nguyễn Cao Tấn
Ảnh: Amachau
Quần thể danh thắng Tràng An thuộc tỉnh Ninh Bình nằm ở phía nam đồng bằng châu thổ sông Hồng, có tổng diện tích khoảng 12.000ha. Từ lâu khu vực này đã được biết đến với vai trò kinh đô của nước Đại Cồ Việt ở thế kỷ 10 và là nơi có nhiều thắng cảnh nổi tiếng được nhắc đến trong thơ ca. Ngày nay, các kết quả nghiên cứu, phân tích, so sánh của các chuyên gia địa chất, địa mạo, khảo cổ… trong nước và quốc tế còn khẳng định nơi đây có những giá trị độc đáo, nổi bật toàn cầu về thiên nhiên và văn hóa.
Kho tư liệu về người tiền sử
Trên 30 di tích khảo cổ học thời tiền sử đã được phát hiện trong Quần thể danh thắng Tràng An, gồm những di tích trong hang động, mái đá và trên các thềm đất cát ven chân núi. Sự phân bố của các di tích khảo cổ học ở đây đa dạng, phong phú, có những nhóm di tích ở trên các hang động, mái đá ở độ cao từ 70m đến 145m so với mực nước biển (hang Trống, hang Bói), có những nhóm di tích ở độ thấp 9m đến 10m (hang Mòi) và có những nhóm di tích trên cồn cát chỉ cao khoảng 4m đến 5m. Tràng An được đánh giá là kho tư liệu đa dạng và nguyên vẹn về con người thời tiền sử và đời sống sinh hoạt của họ. Tất cả những thông tin ấy viết nên câu chuyện thú vị về cách thích ứng của con người trước những biến đổi lớn về môi trường như từ khí hậu khô lạnh sang nóng ẩm, từ môi trường lục địa sang môi trường cận biển, thậm chí có cả những hiện tượng thiên tai bất thường như động đất.
Sự xuất hiện một số di vật như mảnh gốm, rìu đá thời đại kim khí có niên đại cách ngày nay từ 3.000 đến 4.000 năm một cách lẻ tẻ, rời rạc không nằm cùng lớp văn hóa thời đại đồ đá trong các di tích khảo cổ học hang động và mái đá thuộc Quần thể danh thắng Tràng An như: hang Núi Tướng, hang Ốc, mái đá Vàng, mái đá Chợ, hang Thung Bình, hang Áng Nồi, hang Mòi… báo hiệu thay đổi nơi cư trú của người Tràng An, đã có một số không chọn hang động mà chọn vùng đất thấp hơn để ở.
Những di tích, di vật xuất lộ trong phạm vi và vùng liền kề di sản Quần thể danh thắng Tràng An cũng là những minh chứng cụ thể cho nhận định con người vẫn tiếp tục sử dụng nơi đây để định cư, sinh sống. Cũng qua những tư liệu này, các nhà khoa học có thêm thông tin về sự dịch chuyển nơi cư trú theo hướng biển thoái (sau biển tiến Holocene giữa khoảng 4.000 năm cách ngày nay), từ cao xuống thấp, theo hướng từ không gian khép kín ra không gian mở ngoài rìa khối đá vôi Tràng An, những nhóm cư dân cư trú trong hang đá và mái đá ra cư trú ngoài trời, trên những cồn cát, bãi bồi ven bờ vịnh cổ. Các cư dân cổ đã dần định cư, hướng đến khai thác nguồn lợi từ biển song hành với nguồn lợi từ rừng núi. Họ cư trú ngoài trời, di chuyển, tiến sâu vào vùng lõi của Quần thể danh thắng Tràng An thông qua sông Sào Khê, sông Đền Vối, sông Ngô Đồng. Những con sông này đều chảy theo hướng tây bắc – đông nam, trong lòng di sản.
Có thể khẳng định truyền thống cư trú của con người tiền sử ở Tràng An là thích nghi vùng đất, vùng biển, tạo nên nhiều nền văn hóa tiếp nối liên tục, kéo dài tới 30.000 năm. Những thông tin trên đã giúp cho chúng ta những kinh nghiệm sống quý báu để ứng phó với những biến đổi khí hậu ngày nay và trong tương lai.
Cái nôi của văn hóa
Vào thế kỷ 10, kinh đô Hoa Lư được xây dựng với việc chú trọng phục hưng văn hóa, làm tiền đề hun đúc nên nền Văn minh Đại Việt nở rộ ở Thăng Long – Hà Nội.
Trong Quần thể danh thắng Tràng An còn có hàng trăm đền, chùa, miếu, phủ. Các công trình kiến trúc tôn giáo và tín ngưỡng hiện hữu trong các hang động, mái đá hay bên sườn núi đều đồng điệu cùng thiên nhiên và có kiến trúc mang tính kĩ thuật, mĩ thuật cao. Nổi bật là hai ngôi đền thờ vua Đinh và vua Lê với lối kiến trúc gỗ ở thế kỷ 17 mang đậm tính dân gian. Ngoài ra còn có các ngôi chùa, ngôi đền với kiến trúc đá độc đáo. Những di tích này hiện hữu quanh các thung lũng đá vôi và dòng sông Sào Khê thơ mộng.
Bên cạnh những di sản văn hóa vật thể ấy là những di sản văn hóa phi vật thể như các lễ hội, tập quán, nghề truyền thống đã song hành tồn tại hàng ngàn năm ở những làng quê – làng nghề, là hồn cốt của người dân Ninh Bình nói riêng và của dân tộc Việt nói chung.
Với các giá trị nổi bật về văn hóa, thiên nhiên, Quần thể danh thắng Tràng An xứng đáng là điểm đến nổi bật ở Việt Nam với các trải nghiệm đa dạng. Chẳng thế mà năm 2023 Ninh Bình được tạp chí Forbes bình chọn là một trong 23 địa điểm du lịch tuyệt vời nhất thế giới, giải thưởng thường niên Traveller Review Awards của trang web booking.com bình chọn Ninh Bình đứng thứ 7 trong top 10 điểm đến thân thiện nhất thế giới.
Xem thêm bài viết cùng chuyên mục:
