Bài: Nam Hoa
Ảnh: Quang Ngọc, Bá Ngọc
Việt Nam có hơn 3.200km bờ biển, việc xác định biên giới lãnh thổ trên biển, mà yếu tố căn bản là đường nối các điểm cơ sở được xác định từ Tuyên bố về đường cơ sở của Chính phủ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ngày 12/11/1982, là rất quan trọng trong phát triển kinh tế cũng như an ninh, quốc phòng. Đường cơ sở ôm theo bờ biển của Việt Nam – theo Tuyên bố 11/1982, bổ sung ngày 21/2/2025 – với điểm 0 là một điểm quy ước trên biển nằm giữa đoạn thẳng nối đảo Hòn Nhạn của Việt Nam với đảo Wai của Campuchia, chỉ có điểm A8 nằm trên đất liền tại Phú Yên, còn lại đều nằm trên các hòn đảo.

Trong các điểm mốc cơ sở, mốc A6 đặc biệt nhất khi nó nằm ở vị trí giữa đường cơ sở, được đặt tại nơi cao nhất trong số các mốc và cũng là điểm xa nhất của đường cơ sở ở phía nam biển Đông. Mốc A6 được đặt ở độ cao khoảng 113m trên đỉnh Hòn Hải (Bình Thuận) – một khối đá khổng lồ hình chú cá voi đang quẫy đuôi trên biển. Hành trình đến mốc A6 cũng khó khăn nhất, bởi Hòn Hải cách xa khu vực có cư dân sinh sống nhất trong số các mốc. Phải trải qua 12 giờ lênh đênh trên biển từ đảo Phú Quý, đến khi thấy Hòn Hải sừng sững như bức tường thành trước bình minh, hay khi phải nhờ đến cẩu quay để lên đảo (do tàu không thể cập chân đảo), rồi vượt qua đường hầm bê tông xuyên trong lòng khối đá vĩ đại ấy để lên mốc A6, giữa bóng lũ chim biển xáo xác bay rợp trời khi có người đi qua, mới cảm nhận được sâu sắc nhất sự thiêng liêng về chủ quyền biển đảo quê hương.

Các mốc A1, A2 đều nằm trên các đảo nhỏ với bờ đảo lởm chởm vách đá, rất khó để tàu thuyền tiếp cận. A1 nằm trên Hòn Nhạn (Kiên Giang), cách đảo chính của quần đảo Thổ Chu hơn 5km, sự xa xôi về địa lý với đất liền có lẽ cũng tương đương như mốc A6. Tuy rất ít những chuyến tàu nối đất liền với Thổ Chu, nhưng vì gần đảo này mà mốc A1 đã đón nhiều đoàn khách tới tham quan. Mốc A2 là điểm mốc cực nam của đường cơ sở, nằm trên Hòn Đá Lẻ (Cà Mau) cách đảo quân sự Hòn Khoai khoảng 7km. Hòn Đá Lẻ chỉ là khối đá đen trơ trọi dài hơn 100m, chỗ rộng nhất hơn 30m, nhô lên khỏi mặt biển khoảng 7m, muốn đến được chỉ có cách đi nhờ các tàu quân sự, lên đảo đã khó mà cũng phải rời đảo sớm theo tình hình sóng, gió.
Cụm 3 mốc A3, A4, A5 thấp nhất phía đông nam biển Đông, nằm khá tập trung trên các đảo thuộc quần đảo Côn Đảo (Bà Rịa – Vũng Tàu), với mốc A3 nằm trên Hòn Tài Lớn là đảo lớn nhất trong cụm đảo ở phía đông nam đảo chính Côn Sơn – cách Mũi Cá Mập khoảng 2km. Mốc A3 được dựng trên một gờ đá tương đối thấp ở phía đông hòn đảo, có các bậc thang từ dưới mép nước dẫn lên. Mốc A4 dựng ở lưng chừng vách núi, gần ngôi nhà của đơn vị bảo vệ yến sào thuộc Vườn Quốc gia Côn Đảo, phía nam Hòn Bông Lan – một đảo đá hình gần vuông, mỗi cạnh chỉ hơn 150m, cách Hòn Tài Lớn khoảng 5,5km, gần với mỏm phía nam của Hòn Bảy Cạnh. Mốc A5 nằm biệt lập phía đông Hòn Bảy Cạnh là đảo lớn thứ hai trong quần đảo, cao hơn mặt biển khoảng 20m bên vách đá dốc đứng, dưới chân hòn núi có ngọn hải đăng Hòn Bảy Cạnh. Dù có nhiều hoạt động du lịch khám phá được tổ chức trên hòn đảo này nhưng việc di chuyển tới mốc A5 bằng đường bộ trên đảo hay tiếp cận trên biển đều rất khó khăn do vách đá dựng đứng. Tuy khó tiếp cận, nhưng các mốc cơ sở A3, A4, A5 nằm tập trung tại một vùng du lịch nên có thể dễ dàng quan sát từ cano du lịch xuất phát từ đảo chính Côn Sơn.

Gần với đất liền nhất trong số các mốc trên biển, mốc A7 trên đảo Hòn Đôi (Khánh Hòa) chỉ cách điểm Cực Đông trên đất liền (Mũi Đôi) gần 1km, nhưng được quản lý nghiêm ngặt bởi một đơn vị, du khách không được lên đảo nên đành bằng lòng với việc ngắm Hòn Đôi từ Mũi Đôi. Những người không đủ điều kiện trekking vượt 12km qua những cồn cát và bãi đá cheo leo để ra Mũi Đôi, có thể thuê tàu gỗ của ngư dân trên bán đảo Hòn Gốm để quan sát Hòn Đôi và mốc A7 từ trên biển.
A8 là mốc duy nhất nằm trên đất liền, tại mũi Đại Lãnh (Phú Yên). Từ chân hải đăng Đại Lãnh đi theo con đường bậc thang ra phía biển, mốc A8 được xây dựng gần với tấm bảng thông tin về hải đăng Đại Lãnh. Đây là mốc cơ sở mà mọi du khách đều có thể tiếp cận bởi nằm tại địa điểm du lịch nổi tiếng, giao thông thuận tiện, nhưng thật tiếc là không nhiều người biết đến nó.

Tiếp về phía bắc lên Bình Định, địa điểm du lịch Eo Gió – Kỳ Co quen thuộc với rất nhiều người, nhưng ít người biết rằng Hòn Ông Căn, hòn đảo cách Eo Gió khoảng 6.5km là nơi mốc A9 tọa lạc. Hòn Ông Căn nằm ngoài cùng trong ba đảo đá nhỏ cạnh nhau, nhô lên khỏi mặt biển hơn 20m. Mốc A9 dựng tại lưng chừng đảo cách mặt biển khoảng 10m, tương đối dễ tiếp cận bằng cano du lịch hoặc ghe thuyền của ngư dân, đang trở thành một điểm đến thu hút du khách cùng Eo Gió – Kỳ Co.
Trong số các điểm mốc cơ sở trên các hải đảo, mốc A10 tại đảo Lý Sơn (Quảng Ngãi) và A11 tại đảo Cồn Cỏ (Quảng Trị) dễ tiếp cận nhất bởi tọa lạc trên những hòn đảo trù phú, đông đúc cư dân sinh sống. Mốc A10 nằm ngay bên cạnh con đường mới mở vòng quanh đảo Lý Sơn, còn mốc A11 trên đảo Cồn Cỏ được thiết kế sẽ vừa là mốc cơ sở xác định lãnh hải, vừa là sản phẩm du lịch tuyên truyền về lịch sử và chủ quyền biên giới của Việt Nam trên biển.
Những cột mốc có hình quốc kỳ và biểu tượng trống đồng luôn hiên ngang giữa muôn trùng sóng gió tạo nên một phần đường cong hình chữ S, khẳng định chủ quyền trên biển của Tổ quốc. Được đặt chân đến hay tận mắt thấy những cột mốc thiêng liêng ấy luôn là niềm mơ ước và tự hào của mỗi công dân Việt Nam.
Xem thêm bài viết cùng chuyên mục: