Bài NAM THI, PHƯƠNG UYÊN
Ảnh NHÂN VẬT CUNG CẤP
Trò chuyện với nhà sưu tập Huỳnh Minh Hiệp và nhà nghiên cứu La Quốc Bảo để thấy lòng nhiệt huyết của những người gìn giữ và tôn vinh giá trị văn hóa. Họ quay ngược bánh xe thời gian, đưa chúng ta trở về một thời vàng son.

Nhà nghiên cứu La Quốc Bảo
Trong giới cổ phục Việt, La Quốc Bảo được biết đến với nhiều cương vị khác nhau: Nhà nghiên cứu, nhà sưu tập và nghệ sĩ mỹ thuật truyền thống. Niềm đam mê và sự trân trọng giá trị xưa đã nhen nhóm trong lòng Bảo từ rất sớm. Di sản của ông nội để lại là một ngôi chùa xưa với những lễ hội đầy màu sắc của sự giao thoa văn hóa Hoa – Việt ở Kiên Giang. Mẹ anh xuất thân từ một gia đình danh giá tại tỉnh Bến Tre. Từ nhỏ, Bảo đã được mẹ và các cậu chỉ dạy về những bộ sưu tập cổ vật của dòng họ. Năm 2017, một lần thăm nhà cổ Huỳnh Thủy Lê, Bảo bất chợt được truyền cảm hứng về việc đưa hoa văn truyền thống lên giày thể thao hiện đại. Năm 2020, La Quốc Bảo tình cờ mua được món cổ vật Việt Nam đầu tiên là cặp bổ tử quý hiếm dành cho một vị Văn quan triều Nguyễn đầu thế kỷ 20 tại Domont (Pháp), từ đó mở ra cơ duyên theo con đường nghiên cứu văn hóa đến tận hôm nay.
Công việc của La Quốc Bảo như một người “nắm giữ thời gian”, anh thấy mình may mắn khi được các vị tiền nhân lựa chọn để phó thác hồi hương, lưu giữ và phát huy kỷ vật dệt
nên từ lịch sử. Bảo luôn bị kích thích về sự nguyên bản, không chỉ là nét mộc mạc trong yếu tố giản đơn cấu thành một thế giới phức tạp, mà là nét đẹp nguyên trạng của bảng màu, chất liệu, phụ kiện đi cùng hiện vật. Bảo chia sẻ: “Tôi muốn thế hệ hiện đại có cái nhìn đúng đắn về thế giới quan của quá khứ, chúng rực rỡ và huy hoàng hơn chúng ta nghĩ rất nhiều”. Trong 2 hướng hoạt động phục dựng và cải biên, Bảo thấy mình thiên về ứng dụng chất liệu di sản và phục dựng – tái hiện. Bảo luôn có một hoài bão, và một nhiệm vụ tự đặt ra cho bản thân là giới thiệu đến công chúng nền tảng về lịch sử trang phục Việt Nam, theo hướng khái quát, dễ tiếp thu và đúng đắn. Dưới góc nhìn ứng dụng di sản, Bảo không trói buộc mình trong khuôn khổ khắt khe như khi thực hiện công tác tái hiện lễ phục, mà để mình sáng tạo nhưng vẫn đủ không gian để lồng ghép và đan xen sử liệu trên nền thời trang hiện đại. Anh cân bằng giữa một nhà nghiên cứu và một nghệ sĩ, rồi để trí tưởng tượng của mình hình thành nên tác phẩm. Đây cũng là lý do mà bộ sưu tập giày lấy cảm hứng nghệ thuật Việt Nam Annam Heritage ra đời năm 2017.

Trong quá trình tái hiện chất liệu và trang phục cổ, La Quốc Bảo thường ưu tiên nghiên cứu trực tiếp hiện vật, đây là lý do lớn nhất đưa anh vào công việc sưu tập, sau đó là tới tư liệu ảnh. Như công trình Hoa Quan Lệ Phục mà Bảo và cộng sự Nguyễn Phùng Minh Luân khởi động từ cuối năm 2021 đã thực hiện một cách kỹ càng từ khâu xử lý chất liệu, hoa văn, phom dáng theo kiểu cổ, nhưng cũng ứng dụng công nghệ hiện đại để phù hợp với người mặc đương thời. Trong năm đó, Bảo cùng làng lụa Vạn Phúc phát triển thành công lụa vân dệt “song phụng chầu thọ” với kỹ thuật nhuộm thủ công và phơi gió. Mỗi thời kỳ,
anh đều tham khảo rất nhiều hiện vật từ trướng chúc tụng, liễn và chấn thêu. Tất cả đều từ mặt trong và đối chiếu độ lệch màu ở mặt ngoài rồi rút ra bảng màu phù hợp. Một số trường hợp để tránh sự sốc màu sắc khi đại bộ phận đã quen mắt với hiện vật nhuốm màu thời gian, trang phục trong Hoa Quan Lệ Phục được gia giảm sắc độ nhưng rất rất hạn chế vì dẫu sao đây vẫn dưới góc độ của một công trình nghiên cứu phản ánh nền thẩm mỹ của ông cha.
Bảo tâm sự rằng, được đón nhận nồng nhiệt cả trong nước và quốc tế là sự ưu ái mà anh luôn biết ơn. Bằng kinh nghiệm hơn nửa thập kỷ tiếp xúc với nền mỹ học và kho tàng văn vật triều Nguyễn, Bảo đang biên soạn một cuốn sách chuyên đề đồ thêu, dệt và trang phục Việt Nam, từ bộ sưu tập cá nhân với hơn 100 hiện vật, trong đó trên dưới 30 bộ trang phục các loại. Bảo hy vọng cuốn sách sẽ sớm được hoàn thiện và xuất bản trong năm tới dưới định dạng sách nghệ thuật và trình bày song ngữ.

Nhà sưu tập Huỳnh Minh Hiệp
“Chỉ cần khép cánh cửa lại, đằng sau lưng là quá khứ hiện ra ngay” – Ấy là suy nghĩ của bất kỳ ai khi lần đầu đặt chân đến Lúa, một quán cà phê tọa lạc trên đường Nguyễn Văn Trỗi (TP.HCM) với hơn 10.000 hiện vật của nhà sưu tập Huỳnh Minh Hiệp. Những món đồ nơi đây, từ chiếc Motobecane AB1 dưới thời Vua Bảo Đại, chiếc xe tay ga PC đầu tiên của hãng Honda, tờ Gia Định Báo do Trương Vĩnh Ký làm chủ biên, bàn mài nước đá cho đến những tấm poster phim giấy đã ố vàng… tất cả đều là một phần đời sống của người dân phố thị Sài Gòn những năm trước 1975. Mọi thứ được anh Hiệp chăm chút và bài trí theo dòng chảy phát triển của thành phố, hiện vật xếp kín cả không gian rộng gần 1.000m2. “Trong các bộ sưu tập của mình, từ xấp vé xem phim của anh với người bạn gái đầu tiên, sổ chép kịch bản cải lương ngày xưa, tờ giấy quảng cáo sữa, chai nước ngọt đủ màu sắc,…tất cả những gì của Sài Gòn xưa, anh đều giữ lại hết” – anh khẳng định.
Giữa không gian khoác lên lớp bụi thời gian ở Lúa, nơi đây dễ bắt gặp thực khách với mọi lứa tuổi, mọi sắc thái. Có những bạn trẻ mà số tuổi của họ nhân lên hai, ba lần có khi còn chưa bằng tuổi của một món đồ cổ nơi đây, họ bày tỏ sự thích thú và tò mò về một giai đoạn của đất nước. Song, nhóm thực khách chiếm đa số vẫn là những người “tóc bạc da mồi”. Họ đến đây để tìm lại những ký ức xưa, kể nhau nghe những câu chuyện cũ bên ly cà phê phin bằng nhôm và sống lại một thời đã qua.
Chia sẻ về con đường sưu tập, anh Hiệp cho biết niềm đam mê ấy xuất phát từ năm 1993, khi anh làm việc tại cửa hàng miễn thuế tại sân bay Tân Sơn Nhất, có cơ hội được gặp và biểu diễn nghề ảo thuật cho nhiều du khách quốc tế. Nhờ đó, người ta gửi tặng anh những đồng tiền thuộc đất nước của họ xem như phần thưởng. Xuất phát từ thú sưu tập tiền của nhiều quốc gia, tiền cổ Việt Nam, anh Hiệp dần mở rộng thành đam mê lưu trữ và gìn giữ những hiện vật xưa của Sài Gòn.

Anh thổ lộ: “Hẳn là vì tình yêu với Sài Gòn, khiến tôi muốn những món đồ này không bị mất đi, muốn lưu giữ mãi để thế hệ sau thấy được những hiện vật của Sài Gòn trước kia. Bằng mọi giá, tôi đi và tìm cho bằng được, mang chúng về, và làm một không gian để trưng bày”.
Phải chăng mọi công việc xuất phát từ niềm đam mê và sự yêu thích, người ta sẽ luôn tràn đầy nhiệt huyết và sống hết mình với nó, dẫu công việc ấy cũng có muôn vàn khó khăn và mất sức. “Khó khăn nhất là việc thuyết phục người ta nhượng lại cho mình những hiện vật mà chính họ cũng mất rất lâu mới sưu tập được” – anh thú thật.
Qua những chuyến hành trình dài đằng đẵng tìm kiếm, niềm hạnh phúc khi tìm thấy một hiện vật cổ luôn khiến anh Hiệp vui sướng hơn tất thảy. Anh khẳng định: “Điều này như cổ vật tìm thấy cổ nhân, công việc này tựa như sứ mệnh phải làm, và tôi trân trọng sứ mệnh đó”. Sau nhiều năm lặn lộn ngược xuôi để tìm kiếm và bổ sung các bộ sưu tập, anh vẫn chưa bán bất kỳ hiện vật nào. Trân quý đến vậy, song chỉ cần bảo tàng hay tổ chức nào cần hiện vật có chuyên đề phù hợp, anh sẵn sàng mang đến tổ chức triển lãm miễn phí hoặc trao tặng những món đồ mình có.
Trăn trở với công việc sưu tập, anh cho biết, đôi khi cảm thấy tiếc vì những món đồ cũ không được giữ lại. Anh vẫn luôn ấp ủ mở được một bảo tàng về Sài Gòn xưa để trưng bày những hiện vật mà mình sưu tập và giới thiệu đến cộng đồng. Bởi, mỗi hiện vật với anh như một chứng nhân lịch sử, tôn vinh một thời kỳ đã qua và gìn giữ những giá trị văn hóa quý giá của dân tộc.
“Tôi sẽ tiếp tục công việc này để thế hệ trẻ biết được quá khứ đã từng như thế nào. Tôi muốn những gì thuộc về Sài Gòn xưa sẽ luôn sống mãi” – anh chân thành nói.
Xem thêm bài viết cùng chuyên mục: