Quảng cáo 
Bài: GS.TS Trịnh Sinh
Ảnh: Amachau
Văn hóa Đông Sơn là nền văn hóa phát triển rực rỡ với các cộng đồng dân cư cổ đại quần tụ và cùng khai phá lưu vực 3 con sông lớn là sông Hồng, sông Mã và sông Lam để làm lúa nước, đúc đồng tạo nên cơ sở vật chất của nhà nước Văn Lang và Âu Lạc. Họ đã có một đời sống tâm linh, tín ngưỡng, hội hè rất phong phú, trong đó có ngày hội xuân.
Hình ảnh ngày hội xuân còn được khắc họa trên đồ đồng, nhất là trống đồng Đông Sơn còn lưu lại đến ngày nay, sau hơn 2.000 năm, đang dần dần được các nhà khoa học giải mã, dẫn chúng ta đi từ ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác. Kết hợp với tài liệu dân tộc học so sánh, có thể nhận thấy nhiều phong tục, tập quán, lễ hội xuân của nhiều dân tộc trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam ngày nay như người Việt, người Mường, người Tày, người Thái, các tộc người ở Tây Nguyên… đã từng có mặt từ thời văn hóa Đông Sơn và còn lưu dấu vết trên hình khắc trống đồng.
Lễ hội lớn nhất của người Việt xưa nay là vào mùa xuân, khi thời tiết chuyển từ giá lạnh đến ấm áp, cây cối đâm chồi nảy lộc cũng là dịp đón mừng năm mới. Để “Tống cựu nghinh tân”, người Việt, người Mường cùng một số tộc người khác thường dựng cây nêu rất cao trước cửa nhà. Đó là dư âm của phong tục có từ thời Đông Sơn. Người xưa cũng dựng một cây nêu trên đó buộc những tua hoa lá, lông chim trang trí. Đó cúng chính là cây thiêng buộc bò trong lễ hiến tế được khắc trên trống đồng. Có những cảnh người dắt bò, người cầm vũ khí như rìu xéo, giáo. Đấy chính là một phong tục và nay đã biến đổi ít nhiều thể hiện trong ngày hội đâm trâu, hay “ăn trâu” (chữ của học giả G. Condominas trong tác phẩm nổi tiếng Chúng tôi ăn rừng) của đồng bào Tây Nguyên. Lễ hội hiến tế này có ý nghĩa mong cho mùa màng bội thu.
Người Đông Sơn cũng có những cuộc diễu hành quanh hình tượng ngôi sao – mặt trời vào ngày hội lớn đầu năm hay hội mùa. Cảnh tượng này thường được thể hiện ở những trang trí giữa mặt trống với đoàn diễu hành có người đội mũ lông chim cầm giáo, rìu hay đang thổi khèn bè, gõ chuông và 4 người cầm dùi đánh trống. Những hình ảnh khắc họa trên trống đồng đã giúp chúng ta liên tưởng đến điệu múa xòe theo vòng tròn của người Thái hay điệu múa tập thể của người Cơ Tu (Quảng Nam) với các “thế tay” dang rộng, bàn tay chẽ ra khá độc đáo.
Cảnh ngày hội còn thể hiện ở đôi trai gái đang cầm chày giã gạo hay mổ lợn làm cỗ. Có cả ngôi nhà sàn mái tròn mà theo tài liệu dân tộc học so sánh thì đây là kho trữ nông sản với những bao gạo chất đầy thể hiện một vụ lúa bội thu. Bên cạnh nhà kho còn có ngôi nhà mái cong với cầu thang được đẽo thành từng khấc. Đến nay, đây vẫn là đặc trưng nhà ở của nhiều dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên.
Một hình ảnh thể hiện tín ngưỡng phồn thực của người Đông Sơn là tượng giao duyên của đôi trai gái trên nắp thạp Đào Thịnh thể hiện ước mong cho loài người sinh sôi thật nhiều trong mùa xuân ấm áp.
Tục đua thuyền phổ biến trong ngày hội xuân của người Đông Sơn, so sánh với ngày nay ở dọc nhiều con sông, các dân tộc vẫn thường tổ chức lễ hội đua thuyền vào dịp đầu năm. Đây cũng chính là ngày hội cầu nước. Dọc các sông lớn đều có các đình đền cầu Thủy thần cho mưa thuận, gió hòa, tránh lũ lụt, hạn hán. Vài năm gần đây, giới nghiên cứu còn phát hiện được trên trống, thạp Đông Sơn có khắc nhiều chiếc thuyền có người chèo, bánh lái và có cả hình ảnh lá buồm treo lên cột giữa thuyền. Điều này chứng tỏ người Đông Sơn không những đã có ngày hội đua thuyền đầu xuân trên sông mà có thể đã có những ngày hội đánh bắt cá trên biển. Hình ảnh những con cá biển đuôi chẽ hay con sam được khắc trên trống đồng chứng minh biển Đông đã được người Việt xưa nay khai thác hải sản và có những hải trình ngang dọc xuống tận quần đảo Indonesia phía nam và vùng cửa biển sông Trường Giang (nam Trung Quốc) phía bắc. Đây cũng là những khu vực đã phát hiện những chiếc trống Đông Sơn do chính người Việt cổ đúc nên. Nhờ có giao lưu văn hóa thời cổ bằng đường biển thì người Việt mới có mặt ở đó và các nhà khoa học nước ngoài cũng đã thừa nhận.
Ngày hội xuân được người Đông Sơn khắc họa khá sinh động trên trống đồng là những mảnh ghép văn hóa quý giá chứng minh ngay từ thời đó đã có nhiều cộng đồng các tộc người cùng khai phá và làm nên văn hiến ngàn năm của dân tộc Việt Nam.
Xem thêm bài viết cùng chuyên mục:
