Bài KHUÊ MINH
Ảnh THẠCH DUY KHANG, UNSPLASH
Vẻ đẹp lấp lánh của gốm sứ trong nghệ thuật kiến trúc khiến nó được ví như “ngọc” của trí tuệ con người, khi đã chế tác ra được chất liệu vững bền với thời gian.

Kiến trúc thế giới
Ngọc là một trong những báu vật đẹp nhất mà con người từng biết đến. Chúng mang ánh sáng huyền bí thách thức thời gian, là báu vật mà các hoàng đế săn đuổi khắp Đông- Tây. Nhiều chuyện xưa đã từng kể về các lâu đài, công trình làm bằng ngọc như một trong những khao khát lớn nhất của con người. Tuy nhiên, chất liệu ngọc trong thực tế rất giòn và dễ vỡ, dễ bị phong hóa và mất đi sắc màu vì điều kiện thời tiết. Ngọc quá mong manh và quá đắt đỏ. Nhưng con người đã sớm có một loại “ngọc” óng ánh cho kiến trúc, đó là gốm sứ. Trải qua hàng thế kỷ, ngày nay những kỹ thuật dùng vẻ đẹp của loại ngọc được tạo nên từ trí tuệ con người đã khơi gợi lên nhiều sáng tạo mới mẻ cho kiến trúc thế giới.
Công trình Vanke Pavilion tại Ý, được thiết kế bởi kiến trúc sư Daniel Libeskind, là một kiệt tác của sự sáng tạo khi kết hợp giữa truyền thống và công nghệ. Mặt ngoài tòa nhà được phủ bởi vô số mảnh gốm đỏ tỏa sáng rực rỡ trong ánh sáng mặt trời. Gốm được dùng trên công trình là sự kết hợp giữa truyền thống và công nghệ mới. Tên khoa học của vật liệu này là “crystalline ceramic”, loại gốm này có bề mặt mịn và sáng bóng, giúp thu hút và phản xạ ánh sáng hiệu quả.

Bề mặt như ánh hoàng hôn của công trình có ý tưởng thiết kế như chuyển động huyền bí của bộ vảy một con rồng đỏ giữa thinh không. Gốm sứ được làm với công nghệ mới không chỉ mang lại hiệu quả thẩm mỹ cao mà còn giúp kiểm soát tối ưu hơn nhiệt độ của không gian bên trong, và cho đến nay nó cũng thể hiện khả năng phòng thủ tốt trước tác hại từ thời tiết.
Hay như tòa nhà Casa Batlló xây từ 1877 tại Tây Ban Nha, được kiến trúc sư nổi tiếng Antoni Gaudí cải tạo vào năm 1904, và lần tu sửa gần nhất là vào 2001. Phủ bên ngoài tòa nhà là những mảnh sứ và thủy tinh đủ màu sắc, tựa hình ảnh của một khu vườn thần tiên. Gaudí gọi kỹ thuật gốm sử dụng lên Casa Batlló là “trencadís” một dạng ghép mosaic từ các mảnh gốm và kính vỡ có màu sắc rực rỡ. Mặt ngoài tòa nhà diễn đạt thành công vẻ lóng lánh của sắc màu tự nhiên, với những mảnh khảm đẹp như cánh tiên, bề mặt của gốm uyển chuyển và hài hòa với môi trường như một giấc mộng giữa trưa hè. Với khả năng linh hoạt, chất liệu gốm đã giúp vị kiến trúc sư hiện thực hóa được tất cả các hình dáng phức tạp, từ dạng cong đến gợn sóng tinh tế. Gốm sứ trên tòa nhà này đã thể hiện thành công ánh sáng kỳ diệu của thiên nhiên, khơi gợi cảm giác huyền bí tựa những viên ngọc huyền thoại.
Vẻ đẹp Việt Nam
Nghệ thuật khảm sành sứ và thủy tinh của triều Nguyễn đã đạt đến đỉnh cao tại Huế, ghi dấu với nhiều công trình hoàng gia lộng lẫy và tài hoa. Các công trình tiêu biểu được đặc biệt chú ý là Điện Kiến Trung, Lăng Khải Định, Cung An Định, Thái Bình Lâu…

Điện Kiến Trung gần đây được xem như một trong những thành tựu lớn về tái sinh công trình đã biến mất, cũng như tiếp nối kỹ thuật khảm sành sứ hoàng gia. Những chi tiết trang trí từ phù điêu đến hoa văn sống động, khảm từ những mảnh gốm đa sắc và thủy tinh màu, thể hiện kỹ thuật tinh xảo khi các nghệ nhân sắp xếp các mảnh vỡ nhỏ thành linh thú, hoa lá, pháp bảo cổ kính. Còn Lăng Khải Định với tên chữ là Ứng Lăng từ lâu đã trở thành khối kiệt tác ấn tượng về sự uy nghi, nơi an nghỉ xứng tầm dành cho bậc đế vương. Nội thất của các căn phòng tại đây gây ấn tượng cho nhiều học giả quốc tế, nhờ tính công phu sáng tạo hình rồng và mặt trời mạnh mẽ, thể hiện được sự điêu luyện của nghệ nhân qua chế tác vật liệu mảnh sành sứ.
Việc phục dựng Điện Kiến Trung, duy trì vẻ đẹp trường tồn của vật liệu gốm tại Ứng Lăng không chỉ tái hiện một phần lịch sử, mà còn mở ra tiềm năng bảo tồn kỹ thuật khảm sứ của hoàng gia triều Nguyễn, góp phần khẳng định giá trị của truyền thống này trong bối cảnh bảo tồn di sản ngày nay. Như vậy, kỹ thuật khảm sứ xuất sắc trong việc khảm và sử dụng vẻ tuyệt sắc của những mảnh gốm trong các công trình kiến trúc đã từng đạt được đỉnh cao trong quá khứ, nhưng giờ đây phần nhiều đã chìm vào quên lãng. Song tiềm năng của kỹ thuật này vẫn đang chờ thế hệ tương lai mang vào các công trình đương đại.
Xem thêm bài viết cùng chuyên mục: