Quảng cáo 
Bài LIÊU CHƯỞNG
Ảnh INTERNET
Nghệ thuật đường phố đã đi một chặng đường dài từ trong lịch sử cho tới hôm nay, với đầy sự kiên định và nỗ lực, để khẳng định tầm quan trọng của mình trong hoạt động sáng tạo của nhân loại.
Khu dân nghèo, sơn xịt, xi măng
Nghệ thuật luôn là một trong những tấm gương phản ánh chân thật nhất về đời sống tinh thần đương thời của xã hội. Nhìn vào từng trường phái, có thể hiểu được phần nào cá tính của một thế hệ sáng tạo đang đấu tranh hết mình với những lý tưởng riêng. Và khi chính họ dám đem nghệ thuật bước ra khỏi hang cùng ngõ hẻm, phác họa bằng thứ chất liệu thô mộc tưởng chừng sẽ không bao giờ được công nhận trong thế giới của các nghệ sĩ, thì đó chính là khởi đầu cho cuộc cách mạng tư tưởng nhân sinh đầy quả cảm.
“Nghệ thuật đường phố”: một cụm từ gần gũi, một trường phái nghệ thuật quá đỗi phổ biến với thế giới ngày nay. Dù ở bất kỳ quốc gia nào, không khó để tìm thấy những con đường phủ đầy bức họa graffiti, hay các khuôn viên rộng rãi toàn là dân chơi ván trượt và Hip Hop. Thậm chí, ở những thành phố lớn tại Hong Kong, Mỹ, Pháp hay Anh, những con phố này còn là một trong những điểm đến du lịch văn hóa nổi tiếng toàn cầu. Vì ở đó, họ sẽ được chiêm ngưỡng tận mắt những tác phẩm làm nên tên tuổi của các bậc tài danh như Banksy, Invader, Keith Haring, Shepard Fairey, Blek le Rat. Đây sẽ là một trải nghiệm thật tuyệt vời cho bất kỳ người yêu thích nghệ thuật trong năm 2024. Nhưng nếu tua ngược lại cách đây 60 hay 70 năm, đó sẽ là một câu chuyện hoàn toàn khác.
Lần đầu tiên xuất hiện tại Philadelphia, rồi đến các khu ổ chuột khác tại New York vào thập niên 1960, nghệ thuật đường phố gần như gắn liền với đời sống thường nhật của những người da màu vốn chịu nhiều thiệt thòi bởi nạn phân biệt chủng tộc. Trong hoàn cảnh sống nghèo khó với đầy rẫy cám dỗ phạm pháp, nghệ thuật đường phố dường như là lối thoát duy nhất cho những tâm hồn mưu cầu sáng tạo, mong muốn được cất lên tiếng nói một cách đàng hoàng trước nghịch cảnh. Họ âm thầm tạo ý tưởng điên rồ trong đầu, bằng những chất liệu sẵn có: sơn xịt thay cho màu, cọ vẽ, và mặt tường xi măng thay cho toan, giấy. Cứ thế, từ những nét vẽ tên riêng đơn giản đến các bức quy mô và sắc màu, dấu ấn độc đáo của nghệ thuật đường phố xuất hiện ngày một rộng khắp trên các con phố lớn nhỏ, thậm chí phủ kín mọi toa tàu điện ngầm New York.
Và tất nhiên, sự xuất hiện bùng nổ của một cộng đồng sáng tạo quá gai góc đã vấp phải vô số định kiến xã hội, cũng như rất nhiều nỗ lực loại trừ từ chính quyền. Trong mắt công chúng Hoa Kỳ khi đó, nghệ thuật đường phố không khác gì những “kẻ phá hoại của công”. Suốt hơn nửa thế kỷ, tựa như những tầng lớp thấp cổ bé họng trong xã hội, nghệ thuật đường phố bị “phân biệt đối xử” như một phong trào nổi loạn gây mất trật tự chung của những nhóm du côn ngoài vòng pháp luật. Sự phản đối này căng thẳng đến mức chính phủ Hoa Kỳ từng ban hành Đạo luật Phản đối Graffiti vào năm 1972, để liệt bộ môn chủ đạo trong nghệ thuật đường phố vào hành vi phạm pháp.
Trở thành biểu tượng
Thế nhưng, sự phản đối kịch liệt ấy không khiến các nghệ sĩ bị gán mác “du côn” chùn bước, thậm chí còn thêm động lực để họ tiếp tục bằng thế giới quan của một tập thể luôn bị khinh miệt. Với sự dẫn đầu của Jean-Michel Basquiat và Keith Haring, họ không ngừng cất lên tiếng nói dõng dạc nhằm phản đối cuộc đua vũ trang hạt nhân giữa Hoa Kỳ – Liên Xô thập niên 80, nạn phân biệt chủng tộc, kêu gọi đẩy lùi tệ nạn ma túy. Cũng chính từ các nghệ sĩ này, hàng loạt thông điệp về tình dục an toàn, ủng hộ người đồng tính, và chung tay phòng ngừa đại dịch AIDS được lan tỏa mạnh mẽ. Từ những ấn tượng tiêu cực ban đầu, nghệ thuật đường phố bỗng thổi vào đời sống sức ảnh hưởng vô cùng lớn, lan rộng đến châu Âu và nhiều nơi khác, trở thành tiền đề cho sự xuất hiện của Banksy, một trong những nghệ sĩ đường phố vĩ đại bậc nhất thế giới với loạt tác phẩm nổi tiếng tái hiện hình ảnh cuộc chiến Israel – Palestine.
Giờ đây, sau hàng chục năm đấu tranh vì lý tưởng văn minh và những tác phẩm thực thụ, nghệ thuật đường phố trở thành một phần không thể thiếu của văn hóa đại chúng toàn cầu, kể cả Việt Nam. Những nghệ sĩ thuộc trường phái này không chỉ được công nhận rộng rãi, mà còn trở thành thần tượng của nhiều thế hệ kế cận. Hơn cả một trường phái nghệ thuật, nghệ thuật đường phố chất chứa nguồn năng lượng dồi dào và tinh thần vượt qua định kiến mạnh mẽ. Không chỉ đóng vai trò hiện thân cho cuộc đấu tranh giành quyền bình đẳng quyết liệt, nhân văn của người da màu, nghệ thuật đường phố còn là bước ngoặt mang tính bản lề, thay đổi gần như toàn bộ quan niệm khắt khe của xã hội về hai chữ “nghệ thuật”.
Sau sự phát triển của nghệ thuật đường phố, một tư tưởng khai phóng hơn được thiết lập, mở đường cho sự ra đời của nhiều loại hình nghệ thuật mới. Thô mộc mà ấn tượng, gai góc nhưng phóng khoáng, nghệ thuật đường phố mang đến dấu ấn văn hóa lớn cho thế giới sáng tạo, và để lại di sản tinh thần vô giá trong hành trình tiến đến xã hội nhân đạo, văn minh và bình đẳng.
Xem thêm bài viết cùng chuyên mục:
