Ông Nguyễn Hoài Bảo của Wildtour – đơn vị chuyên cung cấp tour ngắm chim – cho biết du khách khám phá về động vật hoang dã thường chi từ 3.000 – 10.000USD/chuyến đi. Đây là một trong những loại hình yêu thích của khách du lịch cao cấp, bên cạnh du lịch du thuyền xa xỉ (5.000 – 20.000USD/chuyến) hay du lịch golf (3.000 – 10.000USD/chuyến).

Ông Bảo đánh giá Việt Nam có tiềm năng lớn để phát triển du lịch ngắm động vật hoang dã, đặc biệt là các tour ngắm chim. Nhờ địa hình đa dạng trải dài trên nhiều vĩ tuyến, Việt Nam sở hữu nguồn tài nguyên phong phú với hơn 920 loài chim, 13 loài chim đặc hữu và khoảng 300 loài “cực ăn tiền, hút khách”.

Ngoài tour ngắm chim, Việt Nam còn có thể khai thác thị trường du lịch ngắm các loài hoang dã khác. Báo cáo của Cục Bảo tồn Thiên nhiên và Đa dạng sinh học (Tổng cục Môi trường) chỉ ra Việt Nam là nơi cư trú của hơn 10% loài thực vật và động vật trên thế giới, tập trung tại các vườn quốc gia như Cúc Phương, Cát Tiên, Phong Nha – Kẻ Bàng và nhiều vườn khác. Nắm trong tay nhiều lợi thế nhưng dấu ấn Việt Nam đạt được trong lĩnh vực này hầu như không đáng kể, bản thân các doanh nghiệp du lịch cũng chưa mặn mà với thị trường ngách này. Du lịch hoang dã ở Việt Nam hiện chỉ có vài chương trình phổ biến như tour đêm rừng Cúc Phương, tour safari Phú Quốc hay ngắm rùa đẻ ở Côn Đảo. Chi phí mỗi chương trình từ 500.000VNĐ tới khoảng 2 triệu VNĐ.

Đại diện Wildtour hiện chỉ mong có thêm nhiều đối thủ cạnh tranh để tạo ra cộng đồng du lịch hoang dã lớn mạnh nhưng điều này dường như vẫn còn xa vời. “Chúng ta chỉ có vài doanh nghiệp nhỏ lẻ tự quảng bá còn trên thế giới, trong khi ở nhiều quốc gia, Bộ du lịch của họ xúc tiến hoạt động này rộng rãi”, ông Bảo nói.

Cầm vàng, để vàng rơi

Tay máy chuyên chụp động vật hoang dã Vũ Văn Lâm nói Việt Nam không thiếu các loài động vật hoang dã “đáng xem”. Bản thân anh từng dành 2 năm để hoàn thành bộ ảnh voọc đầu vàng quý hiếm ở Cát Bà. Gần đây, anh cũng vừa tìm được một tour 6 ngày chụp ảnh voọc mũi hếch đang có nguy cơ tuyệt chủng ở Hà Giang với giá khoảng 4.000USD cho 3 người. Tuy nhiên, không phải ai cũng có thể tìm thấy tour này trên mạng. “Tiềm năng làm du lịch hoang dã của Việt Nam nhiều nhưng công tác quảng bá chưa tốt khiến cơ hội trôi qua”, anh nói.

Trong khi đó, nhiếp ảnh gia (NAG) chuyên chụp chim Thuần Võ cho biết nhiều người trong ngành sẵn sàng chi hàng nghìn USD đi nước ngoài chụp chim. Ở trong nước, các NAG chủ yếu chỉ hợp tác với dân địa phương với chi phí 1 – 2 triệuVNĐ/lần chụp thành công chứ không bỏ tiền mua tour, cho thấy việc khai thác chưa trọn vẹn. Anh Thuần cũng đánh giá hoạt động của các đơn vị tổ chức xem chim ở Việt Nam còn nhỏ lẻ; cả nước chỉ có hơn 20 nhóm, cá nhân và công ty khai thác.

Nằm trong top 5 quốc gia hàng đầu thế giới về đa dạng sinh học nhưng việc khai thác các sản phẩm du lịch hoang dã ở Việt Nam còn lúng túng. Việc khai thác du lịch chủ yếu do ban quản lý các khu rừng đặc dụng thực hiện nhưng nhiệm vụ chính của họ lại là quản lý và bảo vệ rừng. Cơ chế, thủ tục để doanh nghiệp tổ chức tour hoang dã khó khăn, làm du khách khó tiếp cận. Trong khi đó, cơ sở vật chất phục vụ du lịch ở điểm đến sơ sài, nhân lực thiếu nên rất khó khai thác các tour hoang dã. Ví dụ, tour xem voọc mũi hếch ở Hà Giang chỉ đảm bảo cung cấp bữa ăn dù mức giá khá cao!

Bên cạnh đó, người dân địa phương cũng chưa nhận thức được giá trị của động vật hoang dã nên nhiều nơi vẫn giữ thói quen săn bắt, chủ yếu để bán. Theo khảo sát của WWF năm 2022, khoảng 90% thú rừng bị săn bắt trái phép được tiêu thụ tại các nhà hàng và kênh tiêu thụ khác ở các thành thị.

Anh Nguyễn Minh Phú, đồng sáng lập nhóm cứu hộ rắn Viet Snake Rescuer, nói điểm mấu chốt là người Việt thiếu ý thức bảo vệ động vật hoang dã; nạn săn bắn tràn lan “khiến số lượng động vật suy giảm nghiêm trọng”. Hiện tại, Viet Snake Rescuer cũng khai thác tour xem rắn ở khắp Việt Nam với giá từ 180 – 450USD/chuyến, chủ yếu cho khách nước ngoài và sử dụng số tiền thu được cho các hoạt động bảo tồn rắn.

Theo anh Phú, du khách nước ngoài muốn xem động vật hoang dã nhưng chẳng còn mấy con ngoài tự nhiên để xem. Nạn săn bắn bừa bãi cũng khiến các khu bảo tồn thắt chặt các thủ tục giấy tờ, gây khó dễ trong việc tổ chức tour xem động vật hoang dã.

Hướng dẫn viên tour chụp ảnh rắn Hoàng Anh tiết lộ việc săn bắt rắn để bán diễn ra công khai trên nhiều hội nhóm Facebook. Anh từng thấy nhiều bài mua bán rắn lục Hòn Sơn – loài đặc hữu trên đảo Hòn Sơn, tỉnh Kiên Giang. Nếu tình trạng này diễn ra quy mô lớn hơn, anh e rằng Việt Nam sẽ mất đi loài rắn quý này. “Người dân địa phương đang vô tình tự vứt đi kho báu quý chỉ vì chút lợi trước mắt”, Hoàng Anh nói.

Đường đi còn dài

Lê Anh, Trưởng bộ môn Quản trị sự kiện khoa Du lịch học, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn của Đại học Quốc gia Hà Nội, từng tới Kenya để tham gia tour xem động vật hoang dã và bất ngờ trước sự hợp tác chặt chẽ giữa chính quyền, các tổ chức, doanh nghiệp và cộng đồng địa phương. Thái độ tích cực của người dân cùng vai trò quan trọng của luật pháp và việc thực thi nghiêm ngặt đã góp phần đáng kể vào sự phát triển bền vững của du lịch hoang dã.

Các cộng đồng sống gần khu bảo tồn hiểu rõ giá trị của động vật hoang dã, lợi ích kinh tế từ du lịch nên tích cực tham gia vào bảo tồn và hướng dẫn du lịch, tạo thu nhập ổn định, thúc đẩy ý thức bảo vệ môi trường. Kenya đã ban hành các luật bảo vệ động vật hoang dã, quy định mức phạt cao đối với hành vi săn bắn trái phép. Theo tổ chức Wildlife Direct ở Kenya, việc thực thi luật được thực hiện mạnh tay với tỷ lệ kết án vi phạm tăng từ 4% lên 60% trong bốn năm.

Ngoài Cúc Phương, Cát Tiên và Phong Nha – Kẻ Bàng, Việt Nam còn nhiều khu vực tiềm năng cho phát triển du lịch hoang dã như Vườn Quốc gia Bạch Mã, U Minh Thượng, vùng ngập mặn Cà Mau và các vườn quốc gia khác. Nhưng để du lịch hoang dã thực sự phát huy được giá trị, mang lại những lợi ích kinh tế – xã hội xứng tầm sẽ còn nhiều việc phải làm từ góc độ chính sách đến hoạt động kinh doanh của các công ty lữ hành.

Xem thêm bài viết cùng chuyên mục:

• Xuất khẩu Việt Nam: Thách thức cũ và khó khăn mới
• Dệt may Việt Nam: sẽ có một năm khởi sắc
• Kinh tế Việt Nam và phi toàn cầu hóa