Quảng cáo 
Bài: GS.TS Trịnh Sinh
Ảnh: Đào Cảnh
Theo thuyết phong thủy thì khu Côn Sơn – Kiếp Bạc là vùng đất thiêng “tụ sơn, tụ thủy”. Nơi đây là hợp lưu của 6 con sông vì thế có tên gọi là “Lục Đầu Giang”. Truyền thuyết còn kể lại mỗi dòng sông là 1 con rồng và có đến 6 con rồng chụm vào nhau thì quả là hiếm mảnh đất nào có được. Người xưa đặt mĩ tự cho 4 con sông: sông Đuống là Thiên Đức (ân đức của trời, cũng là tên một chòm sao biểu tượng của sự nhân hậu, khoan hòa); sông Thương là Nhật Đức (ân đức của mặt trời, hàng ngày chiếu ánh dương cho muôn loài); sông Cầu là Nguyệt Đức (ân đức của mặt trăng), sông Lục Nam là Minh Đức (cái đức sáng của nhật nguyệt. Thế mới biết, cha ông ta đã đặt tên cho vùng đất “tụ thủy” này có hàm ý sâu xa, hội tụ cả đức lớn của vũ trụ và con người tạo nên vào một vùng đất thiêng.
Vùng Côn Sơn – Kiếp Bạc cũng là nơi “tụ sơn”. Đền Kiếp Bạc tựa lưng vào núi Trấn Rồng, một bên là đỉnh Nam Tào, bên kia là Bắc Đẩu, bên trái là dãy núi Phượng Hoàng, trong cánh cung Đông Triều. Chùa Côn Sơn nằm trên núi Côn Sơn, còn có tên là núi Hun. Nhìn rộng hơn, vùng này nằm ở nơi giao thoa giữa núi non và đồng bằng Bắc Bộ, có dãy núi Đông Triều phía đông, Tam Đảo và Ba Vì phía tây.
Sự giao hòa giữa núi đồi và châu thổ tạo ra nhiều cảnh đẹp thiên nhiên mà cách đây khoảng 150 năm, các sử gia triều Nguyễn đã miêu tả khá sinh động: “Núi Côn Sơn ở cách huyện Chí Linh 21 dặm về phía đông bắc, hình như kỳ lân, nên lại gọi là núi Kỳ Lân, trên núi có động Thanh Hư, do tư đồ nhà Trần là Trần Nguyên Đán xây dựng, là chỗ uống rượu, vịnh thơ của ông trong buổi về hưu. Nguyễn Trãi nhà Lê về già cũng ở đây. Dưới núi có ao gọi là giếng Mắt Rồng, nước khe chảy quanh trước sau, có cầu Thấu Ngọc và am Bạch Vân, trên đỉnh núi có chùa Tư Phúc… Hoà thượng Huyền Quang cũng tu ở đấy. Phong tục ở đấy, cứ đầu mùa xuân, trai gái đến chùa dâng hương, hàng tuần mới tan, là thắng hội của một phương”.
Địa linh sinh ra nhân kiệt là quy luật muôn đời. Côn Sơn – Kiếp Bạc đã chứng kiến bao anh hùng dân tộc lập chiến công lừng lẫy nơi này, bao vua chúa, tao nhân mặc khách từng có mặt nơi đây.
Trước tiên là Trần Hưng Đạo, danh tướng nhà Trần đã lập thái ấp – đại bản doanh ở Vạn Kiếp (xã Hưng Đạo, thành phố Chí Linh), dấu tích phủ đệ cũ vẫn còn. Người dân đã lập đền thờ Ngài ở đây và tôn sùng là Đức Thánh Trần – Cửu Thiên Vũ Đế. Trần Hưng Đạo đã lãnh đạo 20 vạn quân, đánh tan 50 vạn quân Nguyên Mông tại Vạn Kiếp (nay thuộc vùng Vạn Yên, xã Hưng Đạo, Chí Linh) vào năm 1285. Nơi đây, còn diễn ra hội nghị Bình Than (ở Trần Xá, Chí Linh, nay thuộc về huyện Nam Sách), vua Trần Nhân Tông và thượng hoàng Trần Thánh Tông cùng quần thần họp bàn kế sách giữ nước, còn để lại biết bao câu chuyện về tinh thần đoàn kết, ý chí căm thù giặc như câu chuyện Trần Quốc Toản không được dự họp, giận mình còn ít tuổi tay bóp chặt quả cam vua ban, tự mình lập đội quân hơn ngàn người dưới lá cờ thêu 6 chữ vàng “Phá Cường địch, báo Hoàng ân”..
Nguyễn Trãi – Anh hùng dân tộc, Danh nhân Văn hóa Thế giới, đã từng gắn bó nhiều năm tháng cuộc đời mình với mảnh đất thiêng Côn Sơn. UNESCO cùng Việt Nam đã kỉ niệm 600 năm ngày sinh của ông (1380) vào năm 1980.
Nơi đây còn có đền thờ Chu Văn An trên núi Phượng Hoàng, nơi ông cáo quan về ở ẩn, dạy học và được coi là người thầy của muôn đời – “vạn thế sư biểu”. Năm 2019, ông đã được UNESCO vinh danh Danh nhân Văn hóa Thế giới và cùng Việt Nam kỉ niệm 650 năm ngày mất (1370 – 2020).
Côn Sơn còn là đất Phật, Thiền phái Phật giáo Trúc Lâm do thượng hoàng Trần Nhân Tông sáng lập, có ba vị Tổ, thường được gọi là “Trúc Lâm Tam Tổ” là Đệ nhất Tổ Trần Nhân Tông, Đệ nhị Tổ Pháp Loa và Đệ tam Tổ Huyền Quang đã từng tu ở nơi này. Dấu tích nhà Trần và Phật giáo Trúc Lâm còn để lại nhiều ở vùng đất thiêng này. Đó là chùa Côn Sơn và chùa Thanh Mai (xã Hoàng Hoa Thám, Chí Linh) được thiền sư Pháp Loa tu tạo vào năm 1329 dưới thời Trần. Năm 1330, Đệ nhị Tổ Pháp Loa viên tịch, được xây tháp ở chùa Thanh Mai đặt tên là “Viên Thông bảo tháp” bên trong có xá lị của ngài. Tấm bia “Thanh Mai Viên Thông tháp bi” niên đại năm 1362 đã được công nhận là Bảo vật Quốc gia. Vua Trần Anh Tông đã sắc phong cho ông là Tịnh Trí Đại tôn giả.
Thiền sư Huyền Quang trụ trì chùa Côn Sơn. Năm 1334, khi Ngài viên tịch, vua Trần Minh Tông đã cho xây “Đăng Minh bảo tháp” chứa xá lị của ngài. Trong chùa còn có tấm bia “Thanh Hư Động” được khắc vào thời vua Trần Duệ Tông, đã được công nhận là Bảo vật Quốc gia.
Côn Sơn – Kiếp Bạc đã được xếp hạng là Di tích Quốc gia đặc biệt năm 2012 không chỉ thu hút du khách tìm hiểu các giá trị lịch sử, văn hóa mà còn hấp dẫn bởi cảnh đẹp với rừng thông xanh mướt, suối nước trong veo.
Xem thêm bài viết cùng chuyên mục:
