Quảng cáo 
Bài PHẠM MINH QUÂN
Ảnh INTERNET
Những tác phẩm văn học kinh điển luôn có khả năng vượt qua giới hạn của thời gian và không gian để tái hiện khung cảnh của cả một thời đại, làm sống dậy những giá trị thẩm mỹ nghệ thuật và tri thức phong phú.
Văn chương tái hiện thời đại
Chúng ta, là những con người của đương đại, thường trực sự hiếu kỳ và hoài cảm đối với quá khứ, nhất là một lịch sử ta không được sống trải. Do đó, nghệ thuật nói chung, hay văn học nói riêng, trở thành chiếc cầu nối mạnh mẽ giữa quá khứ và hiện tại, kết nối chúng ta với những thời đại đã qua.
Văn học đã cấp cho chúng ta một bối cảnh để phát huy sức mạnh tưởng tượng. Nơi ấy không chỉ là những trang sách chứa đựng thuần túy ngôn từ mà còn là những bức tranh chi tiết và sống động về cuộc sống, con người và những phẩm chất, giá trị của một thời kỳ nhất định. Đọc Chiến tranh và hòa bình (1869) và Anna Karenina (1878) của Lev Tolstoy cho phép người đọc hình dung về một nước Nga thế kỷ XIX ở hai chiều kích khác nhau. Một bên là toàn cảnh về lịch sử, văn hóa, và những thay đổi xã hội to lớn do ảnh hưởng của chiến tranh Napoleon, bên kia là những câu hỏi triết học sâu sắc về bản chất con người, đằng sau tình yêu và sự phản bội. Nếu Bảo Ninh, chắp ghép hình ảnh cuộc chiến khốc liệt qua những mảnh đời vỡ trong Nỗi buồn chiến tranh (1987), thì bậc thầy truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp, cũng tập hợp những mảnh vỡ của xã hội Việt Nam đương đại, cho dù là cuộc sống nông thôn hay thị dân.
Bằng quyền và khả năng hư cấu, tác giả có thể ngược dòng thời gian để vẽ lên một bức họa về thời đại mình chưa từng nghiệm sinh. Trên cơ sở nghiên cứu rất kỹ lưỡng về Đế chế La Mã thời Nero và giai đoạn tiền Kitô giáo, tiểu thuyết gia Ba Lan Henryk Sienkiewicz đã viết lên Quo Vadis (1896). Hay tiểu thuyết dã sử nổi tiếng trong tứ đại danh tác Trung Hoa, Tam quốc diễn nghĩa, mặc dù bối cảnh diễn ra vào thế kỷ II – III, thực chất được La Quán Trung chấp bút vào thế kỷ XIV. Ở Việt Nam, sau 1975, có một làn sóng tiểu thuyết lịch sử như Hội thề của Nguyễn Quang Thân, Hồ Quý Ly của Nguyễn Xuân Khánh, Bão táp triều Trần của Hoàng Quốc Hải, Từ Dụ thái hậu của Trần Thùy Mai…
Văn chương cũng tạo ra thời đại
Mỗi tác gia vĩ đại có thể tạo ra một thời kỳ văn hóa mới. Một nhà thơ kiệt xuất là sự kết tinh của tinh hoa văn hóa và tinh thần thời đại (zeitgeist) hoặc chính họ là người tiên phong thúc đẩy nền văn hóa phát triển lên tầm cao mới, trở thành biểu tượng của dân tộc và đại diện nhân loại. Dante Alighieri, từ Cuộc đời mới (1294) đến Thần khúc (1320), không chỉ giúp tiếng Ý trở thành ngôn ngữ văn chương của Tây Âu, mà còn mở đường cho phong trào Phục hưng Ý. William Shakespeare đã nâng tầm sonnet, một thể thơ gốc Ý, thành di sản của nước Anh, đồng thời cách mạng hóa ngôn ngữ Anh cả về từ vựng và ngữ pháp. Ở Đức, Goethe không chỉ ảnh hưởng đến văn học mà còn cả đến triết học lẫn khoa học tự nhiên.
Nguyễn Du, với kiệt tác Truyện Kiều, tiêu biểu cho vai trò của một nhà thơ lớn trong việc định hình và phát triển văn học dân tộc. Ông đã kế thừa và phát triển những giá trị văn hóa của thời đại mình, đồng thời nâng tầm và đưa thể loại truyện Nôm lên đỉnh cao. Truyện Kiều không chỉ là câu chuyện về thân phận con người mà còn phản ánh sâu sắc xã hội phong kiến Việt Nam đang suy thoái vào cuối thế kỷ XVIII – đầu thế kỷ XIX. Tác phẩm kết tinh những giá trị nhân văn, triết lý về đạo đức, số phận con người, đặc trưng của trào lưu nhân đạo chủ nghĩa hiện thời và đặc biệt là cách sử dụng ngôn ngữ trác tuyệt, đã khiến cho chữ Nôm trở thành phương tiện truyền tải cảm xúc, tư tưởng nghệ thuật sâu sắc. Nguyễn Du, với tư cách là một nhà thơ dân tộc, không chỉ thể hiện tiếng nói của thời đại mà còn góp phần quan trọng trong việc bảo tồn và phát triển ngôn ngữ – văn hóa dân tộc qua thi ca, tạo nên di sản văn hóa trường tồn cùng thời gian.
Trong suốt dòng chảy của lịch sử, văn chương không ngừng tái hiện và phản ánh những giá trị của mỗi thời đại. Những tác phẩm kinh điển luôn có sức sống mãnh liệt, kết nối chúng ta với những giai đoạn đã qua. Các nhà thơ, nhà văn vĩ đại không chỉ ghi lại những biến động xã hội mà còn tạo dựng những giá trị văn hóa mới, định hình tư duy và thẩm mỹ của cả dân tộc. Họ không chỉ là sản phẩm của thời đại mà còn là những người sáng tạo, mở ra những chân trời văn hóa mới. Như vậy, văn chương không chỉ đóng vai trò là chiếc gương phản chiếu xã hội, mà còn là sức mạnh định hình văn hóa, tư tưởng và giá trị con người. Văn chương là thời đại.
Xem thêm bài viết cùng chuyên mục:
