Quảng cáo 
Bài: Y MY
Ảnh: INTERNET
Hình ảnh thành thị đi cùng sự văn minh và những giấc mộng đổi đời trong những thước phim kinh điển đã phản chiếu hiện thực lẫn ảo mộng, từ đó thấp thoáng lời ngỏ cho những suy tưởng về tương lai.
Thành phố cho kẻ lãng du
Mở đầu The Dreamers (Những kẻ mộng mơ, 2023) là bản phác thảo bầu không khí văn hóa, xã hội đang mê hoặc con người Paris thời bấy giờ. Đạo diễn Bernardo Bertolucci chọn ra một Paris vương dấu lịch sử khi đặt trong bối cảnh cuộc bạo loạn của sinh viên vào tháng 5/1968. Ba nhân vật trong phim The Dreamers là những kẻ lãng du giữa bối cảnh gay gắt và cao trào trong thời kỳ phản kháng lúc bấy giờ. Họ là những thị dân Pháp đắm say với Hollywood. Họ gặp nhau tại Cinémathèque – Trung tâm Lưu trữ điện ảnh ở Paris và giải trí bằng cách tái hiện những cảnh phim kinh điển trong Scarface (Mặt sẹo, 1932) hay Der Blaue Engel (Thiên thần xanh, 1930). Phông nền Paris giữa cuộc bạo loạn được Bertolucci lãng mạn hóa, phản chiếu khát vọng hoài niệm và nhuốm màu tình ái nhằm tôn lên xung đột giữa hiện tại và quá khứ.
Có lẽ chính đạo diễn người Mỹ Richard Linklater đã tiếp nối ám ảnh và vẻ tôn sùng lãng mạn kiểu Paris qua Before Sunset (Trước lúc hoàng hôn, 2004). Nằm trong bộ ba tác phẩm, Before Sunset theo chân Jesse (Ethan Hawke) và Céline (Julie Delpy) khi họ đoàn tụ sau 9 năm tại Paris. Trên dấu chân của những kẻ lang thang, họ đi qua Le Pure Café, ghé tiệm sách Shakespeare and Company và ngồi trên chiếc thuyền Bateaux Mouches để ngắm dòng sông Seine. Trong không khí của những cuộc đối thoại, Paris trở thành tấm phông nền mang cảm hứng lãng mạn. Jesse trễ chuyến bay về Mỹ trong phút nấn ná nghe Céline hát A waltz for a night (Một điệu waltz cho đêm).
Nhìn lại, Jesse và Céline từng phải lòng nhau ở Vienne, lang thang tại Paris và tìm thấy hiện thực hôn nhân ở Messina. Chỉ tập trung vào những cuộc đối thoại và bước chân của những kẻ lãng du, loạt tác phẩm tạo nên một bầu không khí khác biệt so với những phim điện ảnh thời bấy giờ. Châu Âu cổ kính sẽ còn lại gì nếu thiếu đi những cuộc đối thoại bất tận về nghệ thuật, về văn hóa và về bản sắc cá nhân? Dưới ánh mắt của một người ngoài cuộc, việc đặt chân lên châu Âu là điều đáng mơ ước.
Những thành phố châu Âu tràn ngập khung hình điện ảnh, trở thành bức tranh nền đẹp đẽ bao phủ những câu chuyện thú vị, gợi lên hồi ức và cảm hứng cho những kẻ dạo chơi mộng mơ, yêu du lịch và thích tìm về lịch sử, văn hóa.
Hương và màu đô thị
Bức tranh điện ảnh nghệ thuật ở châu Á trong những năm 1990 phần nào mang sự hỗn loạn, mất phương hướng trong kỷ nguyên đô thị hóa. Đến với điện ảnh của Thái Minh Lượng, người ta được ngắm nhìn khung cảnh Đài Bắc, và soi cận vào những thị dân lạc lối ở đây. Rebels of the Neon God (Phiến quân của thần Neon, 1992) là một bộ phim như vậy.
Trong tác phẩm điện ảnh đầu tay, Thái Minh Lượng mở ra một bối cảnh đặc trưng về sự tàn lụi của đô thị chật chội: những căn trọ tồi tàn, khu trò chơi điện tử và bầu không khí ẩm ướt, những cuộc đời trẻ, bí bách trong phim chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ không gian sống của họ.
Cảm quan đô thị trong phim Thái Minh Lượng mang sắc thái cô lập, phủ lên màu phim xanh-đỏ hoài cổ và giàu đam mê, khiến người ta dễ lãng mạn đến bi quan về khung cảnh ở đó. Ngoài đời, Thái Minh Lượng từng chia sẻ: “Bằng cách chuyển đến một thành phố mới, tôi có thể cảm thấy thoải mái hơn và khám phá ra con người mới mà trước đây tôi chưa từng biết đến”. Có thật chúng ta có thể “thay vỏ” khi nhập cư vào một thành phố mới?
Nối tiếp nguồn cảm hứng đô thị, trong dòng phim độc lập, đạo diễn Nguyễn Hoàng Điệp cũng có góc nhìn riêng chứa nhiều tâm sự. Đập cánh giữa không trung được quay tại Hà Nội, với bối cảnh chính đặt trong căn trọ nghèo nàn của nhân vật Huyền nằm ngay sát đường tàu. Chứng kiến những lát cắt trong cuộc sống của Huyền, cô chấp nhận đánh đổi đời mình để có tiền giải quyết những sai lầm mà mình không may gây ra. “Bộ phim này tồn tại dựa trên sự lưỡng lự của một cô gái trẻ có bầu và cô đơn” – đạo diễn Nguyễn Hoàng Điệp chia sẻ. Những cuộc đời đan xen trong bộ phim tạo ra một Hà Nội không chỉ cổ kính mà còn giàu sắc thái cảm xúc.
Những câu chuyện về Đài Bắc hay Hà Nội kể trên không đại diện cho tinh thần đô thị châu Á, “đóng khung” ở hình tượng thị dân lạc lối. Dưới sự phát triển của thành phố, khi giá trị được đo lường bằng những con số, sẽ có lúc người ta cảm thấy sự đảo lộn và lung lay hệ giá trị của bản thân. Mặc dù không tìm kiếm câu trả lời, nhưng lời giải cho những băn khoăn trên tình cờ đến với người viết qua một thước phim cũ. Những diễn biến cảm xúc của nhân vật Hòa trong phim Mùa ổi (2000) của đạo diễn Đặng Nhật Minh, từ nâng niu hoài niệm đến dửng dưng về chùm ổi trong ngôi nhà cũ, dường như đã biến nỗi niềm của một người Hà Nội thành điểm chung cho bất kỳ khán giả nào. Bằng hình ảnh chùm ổi xuyên suốt, đạo diễn tái hiện hương vị lẫn màu sắc của ổi chín, đặt vào trong đó cả ký ức và phẩm giá của người Hà Nội thanh tao. Giữa thay đổi xã hội, sự ngây thơ và thuần phác của Hòa là một điều hiếm hoi và xa xỉ, khi tất cả đang cuốn theo trục thay đổi và khó lòng lắng lại. Mùa ổi của Đặng Nhật Minh giống như lời nhắc về phẩm giá con người, một giá trị không bao giờ cũ. Bằng cách đối thoại với điện ảnh, người ta không chỉ thấy mộng tưởng và hiện thực nơi đô thị, mà còn tìm ra mỏ neo tâm tưởng để đứng vững trước bất kỳ thực tại nào.
Xem thêm bài viết cùng chuyên mục:
