Bài: Hoàng Bùi
Ảnh: Nguyễn Hải
Nếu có nơi nào đó ở miền Trung khiến người ta đi rồi mà lòng vẫn cứ vấn vương, thì ấy chính là phá Hạc Hải. Vùng đầm phá nước lợ nằm giữa 2 huyện Quảng Ninh và Lệ Thủy của Quảng Bình cũ (nay là tỉnh Quảng Trị) không phô trương vẻ đẹp lộng lẫy, nhưng lại có sức níu giữ kỳ lạ bởi sự thanh bình và gần gũi. Với người quê nơi đây, Hạc Hải không chỉ là khái niệm địa lý, mà là dòng chảy văn hóa, một mạch sống gắn bó với từng vụ mùa. Ở đó có tiếng sáo diều vi vu trong gió chiều, có vầng trăng lững lờ trôi trên mặt nước, có mùi rơm mới giữa mùa gặt, và có những con người mộc mạc, đôn hậu như chính dáng hình của vùng quê yên ả và chan chứa tình quê này.

Mỗi năm, khi mùa hè dần lùi lại, trời đất dịu đi trong cơn gió thu đầu mùa, phá Hạc Hải bắt đầu chuyển mình đón mùa mới – mùa vàng. Đó là mùa lúa chín rộ, mùa của cánh đồng ven phá trải dài bất tận trong sắc vàng ươm dưới ánh nắng, của những chuyến gặt rộn ràng, của nụ cười rạng rỡ giữa bùn đất và mồ hôi. Mùa vàng trên phá Hạc Hải không giống ở đâu khác. Nó vừa có cái mênh mang của sông nước, vừa có cái rộn ràng của đồng bằng, lại mang theo cái bình yên khiến người ta chỉ muốn dừng lại lâu hơn để ngắm nhìn, để thở cùng gió và cảm mùi lúa chín thơm hương.
Phá Hạc Hải có diện tích khoảng 12km2, là nơi giao hòa của hai dòng sông Long Đại và Kiến Giang trước khi đổ ra biển Nhật Lệ. Bao đời nay, vùng nước này vẫn âm thầm nuôi dưỡng những cánh đồng trù phú và những con người đã quen gắn bó cuộc sống với mùa vụ, với con nước, với từng cơn gió đổi mùa. Người ta vẫn gọi Hạc Hải là vùng trũng vàng, nơi mỗi vụ lúa đi qua là một lần đất trời để lại vụ mùa bội thu và cả nỗi hoài niệm không tên trong lòng người.
Người dân ở đây có câu: “Nhất Đồng Nai, nhì hai huyện”. Câu ấy không chỉ nói về sản lượng lúa mà còn nói về sự dồi dào, màu mỡ của vùng đồng bằng rộng lớn ven phá Hạc Hải này (nhất là 2 huyện Quảng Ninh và Lệ Thủy thuộc tỉnh Quảng Bình cũ). Cũng có câu ca xưa: “Đầu Mâu vi bút, Hạc Hải vi nghiên”. Đó là cách người xưa ví von núi Đầu Mâu như cây bút trời, còn phá Hạc Hải như nghiên mực. Hình ảnh ấy không chỉ là biểu tượng văn hóa mà còn gợi nhớ về vùng đất địa linh nhân kiệt, nơi sinh ra các danh nhân như Lễ Thành hầu Nguyễn Hữu Cảnh và Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Ngày nay, các biểu tượng đó vẫn sống động, gần gũi như một phần không thể thiếu của ký ức quê hương.

Khi mùa vàng đến, Hạc Hải trở nên nhộn nhịp hơn bao giờ hết. Từ sáng sớm, lúc mặt trời còn chưa ló dạng, người dân đã í ới gọi nhau ra đồng. Người đi thuyền men theo con lạch nhỏ, cập vào ruộng gặt, người thì gùi từng bó lúa về phơi bên bờ. Đám trẻ con theo sau, vừa phụ cha mẹ, vừa vui chơi, hò reo trong nắng. Tiếng chân lội nước, tiếng nói cười vang vọng khắp bờ đầm. Tất cả hòa vào nhau thành bản nhạc mùa gặt rộn ràng, vui tươi mà cũng đầy cảm xúc.
Có đi giữa cánh đồng lúa chín ven phá mới thấy hết được vẻ đẹp bình dị mà khó quên của mùa vàng. Mỗi bông lúa là một giọt mồ hôi, là lời nguyện cầu mưa thuận gió hòa, là bao hi vọng gom góp từ ngày cày sâu cuốc bẫm. Mùi thơm của lúa mới không giống bất kỳ hương thơm nào khác, nó nồng nàn, mộc mạc, đậm chất quê. Các bậc cao niên bảo rằng, chỉ cần đứng giữa cánh đồng lúa chín, nhắm mắt lại hít sâu một hơi thật căng lồng ngực là có thể nhớ lại cả tuổi thơ, những ngày tháng bình yên khi chưa có internet hay xe máy, chỉ có tiếng sáo diều và câu hò khoan giữa trưa hè.
Mùa gặt còn là mùa đoàn viên khi con cháu xa quê về đoàn tụ cùng ông bà, cha mẹ. Bữa cơm mùa gặt đơn sơ, chỉ cần bát canh rau mồng tơi, chút cá kho, chén mắm cay và nồi cơm thơm mùi gạo mới cũng đủ để lòng người ấm lại. Ngày nay, phá Hạc Hải cũng dần khoác lên mình diện mạo mới. Người ta bắt đầu nhắc đến du lịch mùa gặt, du lịch sinh thái, bắt đầu có những đoàn khách về đây không phải để gặt lúa mà để cảm nhận không khí mùa vụ. Họ đi thuyền ngắm lúa chín, nghe kể chuyện vùng đầm phá, ăn cơm quê, lắng lòng trong điệu hò khoan, ngắm hoàng hôn phủ xuống cánh đồng vàng rực rỡ. Không ít người làm du lịch khi đặt chân đến phá Hạc Hải mùa vàng đã nói rằng: đây là tài sản quý về sinh thái lẫn văn hóa. Bởi mùa gặt ở đây không chỉ là thu hoạch nông sản, mà còn thu về ký ức và cảm xúc. Ở đó, người ta không chỉ thấy lúa mà còn thấy cả thế hệ cha ông, những câu ca dao, những mùa xưa cũ chồng lớp trong màu nắng.

Nhưng cũng như bao vùng đất khác, Hạc Hải đang đứng trước nhiều thử thách như biến đổi khí hậu, mùa màng thất thường. Các hồ nuôi trồng, hoạt động khai thác quá mức có nguy cơ làm thay đổi hệ sinh thái đầm phá vốn rất đặc biệt. Để giữ được mùa vàng, giữ cho văn hóa không mai một, cho thiên nhiên còn nguyên sơ thì cần sự chung tay của cả cộng đồng, của chính quyền và cả những người yêu quê hương.
Người ta nói, du lịch không chỉ là để đi, mà còn để hiểu. Về với phá Hạc Hải mùa vàng, bạn không chỉ được nhìn thấy miền quê đẹp như tranh, mà còn hiểu được sự gắn bó giữa con người và thiên nhiên, hiểu được giá trị của điều tưởng như nhỏ bé mà bền bỉ và thiêng liêng. Có thể bạn sẽ không nhớ được hết tên làng, tên phá, nhưng bạn sẽ nhớ màu lúa chín lấp lánh trong nắng, nhớ ánh mắt người mẹ quê khi bưng mâm cơm gặt ra đồng, nhớ giọng hò khoan trầm ấm vang lên bên bờ nước.
Xem thêm bài viết liên quan: