Quảng cáo 
Bài: Việt Đức
Ảnh: Shutterstock
Đang ở giữa giai đoạn dân số vàng nhưng Việt Nam đã đối diện bài toán già hoá dân số nhanh chóng, đặt ra nhiều thách thức cho nền kinh tế trong tương lai gần.
Dù mới đi qua hơn một nửa thời kỳ dân số vàng, giai đoạn có ít nhất hai người trong độ tuổi lao động (15-64 tuổi) gánh đỡ mỗi người phụ thuộc là trẻ em hoặc người già, Việt Nam đã gia nhập nhóm các nước “già hoá” gần một thập niên trước. Đó là thời điểm 2015, khi số người trên 65 tuổi ở Việt Nam vượt 7% dân số. Tỷ lệ này hiện tại là 9%.
Với điều kiện y tế được cải thiện nhanh chóng, Việt Nam là một trong những nước có tuổi thọ bình quân cao nhất trong nhóm các quốc gia có thu nhập trung bình tương tự. Tuy nhiên, thành tựu y tế này và sự thành công của chiến lược kế hoạch hóa gia đình trong nhiều thập kỷ lại vô tình khiến chúng ta rơi vào một nỗi lo khác: dân số đang già hóa nhanh chóng.
Quỹ dân số Liên Hợp Quốc (UNFPA) nhận định Việt Nam đang là một trong những quốc gia có tốc độ già hóa dân số nhanh nhất trong khu vực và trên thế giới. Các dự báo cho thấy sau 12 năm nữa, tức vào năm 2036, Việt Nam sẽ chính thức trở thành nước già khi tỷ lệ người trên 65 tuổi vượt 14% dân số. Đến năm 2056, đất nước thậm chí bước vào thời kỳ “siêu già”, với số người cao tuổi chiếm trên 20% dân số.
Tốc độ già hoá dân số nhanh hơn sự phát triển kinh tế đẩy Việt Nam đối diện với nhiều bài toán khó. Chỉ tính riêng tại khu vực Đông Nam Á, Việt Nam đang đứng thứ 3 về tỷ lệ người già trong cơ cấu dân số, trong khi thu nhập bình quân đầu người mới xếp hạng 6.
Những gánh nặng thấy trước
Tác động rõ rệt nhất của quá trình già hoá dân số với bất kỳ quốc gia nào là sự ảnh hưởng trực tiếp lên quy mô lao động. Tỷ lệ người già ngày càng cao, đồng nghĩa với nhóm người trong độ tuổi trực tiếp làm ra tiền sẽ co lại. Các ước tính về nhân khẩu học cho thấy số lượng lao động của Việt Nam sẽ bắt đầu sụt giảm sau chưa tới 15 năm nữa.
Như vậy, một trong nhân tố quan trọng nhất trong suốt thời gian dài tăng trưởng kinh tế nói chung và thu hút đầu tư nước ngoài nói riêng của Việt Nam là lực lượng lao động dồi dào, sẽ không còn trong hơn một thập niên tới. Ở châu Á, nhiều quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc hay Thái Lan đã chứng kiến tốc độ tăng trưởng chững lại khi cơ cấu nhân khẩu học chuyển sang dân số già.
Trong khi “lượng” lao động giảm đi, “chất” của lao động Việt Nam lại chậm cải thiện. Tổng cục Thống kê cho biết đến cuối năm 2023, 27% người lao động trên cả nước đã qua đào tạo, có bằng cấp, chứng chỉ. Như vậy, 73% người trong độ tuổi lao động vẫn chưa qua đào tạo. Đây được xem là một trong những nguyên nhân quan trọng khiến năng suất lao động của Việt Nam vẫn còn khoảng cách lớn so với các nước trong khu vực.
Một gánh nặng khác của dân số già là áp lực lên hệ thống an sinh xã hội. Hơn 60% người trong độ tuổi lao động đang không tham gia bảo hiểm xã hội. Điều này đồng nghĩa với viễn cảnh nằm ngoài lưới an sinh, không có lương hưu và các chế độ khác khi về già của lượng lớn người lao động kể trên. Áp lực dồn lên vai của những người còn làm việc, là nhóm trực tiếp tạo ra của cải vật chất cho quốc gia, sẽ càng lúc càng nặng nề cùng với tiến trình già hoá dân số.
Cùng lúc đó, các nghiên cứu cho thấy tỷ lệ người dân mắc các bệnh mãn tính trong cộng đồng như tim mạch, huyết áp, đái tháo đường tại Việt Nam đang gia tăng nhanh chóng. Theo số liệu của Bộ Y tế, 65 – 75% người bệnh nội trú tại các bệnh viện mắc các bệnh không lây nhiễm. Đây đều là những bệnh có thời gian điều trị lâu dài và chi phí cao.
Tỷ lệ người cao tuổi tăng nhanh cùng gánh nặng bệnh tật kéo theo áp lực chi tiêu cho chăm sóc sức khoẻ. Nghiên cứu của Tổng cục Thống kê phối hợp cùng UNFPA chỉ ra mức chi cho y tế bình quân đầu người đối với người từ 75 tuổi trở lên gần 9 triệu đồng/năm, gấp 2,7 lần so với trẻ em. Với cơ cấu dân số đang già hóa nhanh như Việt Nam, nhu cầu đầu tư vào hệ thống chăm sóc sức khỏe sẽ còn phải tăng mạnh trong những năm tới.
Không chỉ toàn là màu xám
“Việt Nam cần tích cực triển khai các giải pháp tăng năng suất lao động” là khuyến nghị quan trọng nhất được các chuyên gia quốc tế chỉ ra để thích ứng với cơ cấu nhân khẩu học đang thay đổi nhanh chóng. Tăng năng suất lao động luôn được xem là chìa khoá cho tăng trưởng kinh tế cao và bền vững trong dài hạn. Yêu cầu này càng cấp thiết đặt trong bối cảnh dân số già hoá nhanh.
Để tăng năng suất trên bình diện quốc gia, đầu tư cho giáo dục đào tạo, khoa học công nghệ để chuyển dịch nền kinh tế lên những nấc thang cao hơn trong chuỗi giá trị sản xuất toàn cầu được xem là ưu tiên hàng đầu.
Song song đó, số lượng người cao tuổi tăng nhanh có thể là giải pháp cho một số lĩnh vực nếu có thể tận dụng lực lượng lao động lớn tuổi còn khoẻ mạnh này. Việt Nam nên tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện chính sách, lộ trình tăng tuổi nghỉ hưu thích hợp với một số ngành nghề nhất định, theo báo cáo khuyến nghị của UNFPA và Tổng cục Thống kê. Điều này giúp nhóm người cao tuổi có thêm thu nhập chủ động, đồng thời giảm bớt áp lực lên hệ thống an sinh.
Ở cấp độ vi mô, già hoá dân số đi kèm cũng mang đến cơ hội phát triển lĩnh vực chăm sóc sức khoẻ, dược phẩm tại Việt Nam.
Năm 2023, ngành y tế Việt Nam chứng kiến 11 thương vụ mua bán và sáp nhập (M&A) với tổng giá trị vượt nửa tỷ USD, tăng gấp đôi sau một năm, theo thống kê của quỹ Kirin Capital. Con số này đã đưa y tế trở thành lĩnh vực M&A sôi động thứ ba trên thị trường, chỉ sau hai ngành tài chính và bất động sản. Đáng chú ý, nguồn vốn đổ vào lĩnh vực này phần lớn từ quốc tế, cho thấy lĩnh vực chăm sóc sức khoẻ của Việt Nam đặc biệt hấp dẫn trong mắt nhà đầu tư ngoại.
Tiềm năng của ngành y tế tại Việt Nam không chỉ đến từ sự thay đổi cơ cấu nhân khẩu học, mà còn bởi tốc độ tăng trưởng tầng lớp trung lưu nhanh nhất khu vực Đông Nam Á. Theo Statista, nhóm trung lưu đang chiếm 13% dân số Việt Nam, và sẽ tăng gấp đôi vào năm 2026. “Những yếu tố này sẽ giúp thúc đẩy nhu cầu dịch vụ chăm sóc sức khoẻ chất lượng cao tại Việt Nam”, chuyên gia của Kirin Capital nhận định.
Xem thêm bài viết cùng chuyên mục:
