Thái Nguyên có nghĩa là vùng đất bằng phẳng rộng lớn, là thềm phù sa cổ với dòng sông Cầu bắt nguồn từ Bắc Kạn rồi chảy xuôi giữa địa phận để sang Bắc Ninh. Nhưng con sông nổi tiếng nhất lại là sông Công, phụ lưu của sông Cầu, bắt nguồn từ huyện Định Hóa làm nên một nhánh sông chứa đựng huyền thoại tình yêu vượt qua chênh lệch giai tầng giữa chàng mục đồng Cốc và nàng Công con quan. Bàn tay con người thời hiện đại đã tạo ra hồ thủy lợi Núi Cốc, một trong những điểm đến du lịch nổi tiếng nhất tỉnh Thái Nguyên. Một hồ nước xanh trong trở nên ngoạn mục khi được nhìn từ trên cao, những ngọn đồi xanh tựa ngọc nổi trên mặt nước biếc, dọn chỗ sẵn cho âm nhạc của ký ức vang lên: “Nắng lên xanh màu xanh huyền thoại, nghe câu chuyện xưa của đôi trai gái…” (Huyền thoại hồ Núi Cốc – Phó Đức Phương).

Án ngữ con đường quốc lộ 3 đi vào trái tim của vùng Việt Bắc, Thái Nguyên chính là nơi diễn ra những sự kiện lịch sử kiến tạo nên nước Việt Nam hiện đại. Cuộc khởi nghĩa Thái Nguyên năm 1917 với những tên tuổi Đội Cấn và Lương Ngọc Quyến đã đánh dấu vào bản đồ phong trào giải phóng dân tộc của thế kỷ 20. Các vùng rừng Thái Nguyên là nơi trú chân của những khóa quân chính kháng Nhật 80 năm trước trong cao trào Tổng khởi nghĩa năm 1945, cũng như địa bàn của An toàn khu Định Hóa, nơi chính phủ Việt Nam dân chủ cộng hòa thiết lập “thủ đô gió ngàn” suốt phần lớn thời kháng chiến chống Pháp (1947-1954).