Đã qua đỉnh của khó khăn

Bài: GS. TRẦN THỌ ĐẠT
Ảnh: SHUTTERSTOCK

Con tàu kinh tế Việt Nam sắp cán đích hành trình năm và chỉ vài ngày trước khi về ga cuối, tổ chức xếp hạng tín nhiệm Fitch Ratings vừa nâng hạng tín nhiệm quốc gia dài hạn của Việt Nam lên mức BB+, triển vọng “Ổn định”.

Fitch nâng hệ số tín nhiệm quốc gia của Việt Nam trên cơ sở ghi nhận triển vọng tăng trưởng thuận lợi trong trung hạn và nhìn nhận tăng trưởng kinh tế sẽ tiếp tục củng cố nền tài chính công lành mạnh, với nợ Chính phủ được dự báo sẽ tiếp tục duy trì ở mức thấp hơn so với các quốc gia cùng xếp hạng tín nhiệm.

Tin vui này cho thấy sự tin tưởng của các tổ chức đánh giá quốc tế độc lập về kinh tế Việt Nam sau một năm vật lộn với nhiều gam màu sáng – tối.

Những mảng sáng

Nhìn lại quá khứ của những lần con tàu kinh tế Việt Nam “lắc lư” trong bão khủng hoảng kinh tế toàn cầu trước đây (1997 – 1999 và 2008 – 2010), lần vượt đại dịch Covid-19 này được xem là thành công nhất: Kinh tế có suy giảm nhưng vẫn tăng trưởng ở mức khá trong khu vực và ổn định được kinh tế vĩ mô; xếp hạng tín nhiệm quốc gia do đó đã được cải thiện.

Trong bối cảnh muôn ngàn cơn gió ngược của năm 2023, thậm chí có cả cơn gió độc, tốc độ tăng trưởng trên 5% của Việt Nam vẫn thuộc top đầu của các nền kinh tế toàn cầu, có thể đứng thứ 2 khu vực. Từ “Ngôi sao Tăng trưởng” trong giai đoạn Covid-19, Việt Nam trở thành “Ngôi sao Ngược gió”.

Điểm sáng lớn nhất của kinh tế 2023 là diễn biến “khá đẹp” của các biến số kinh tế vĩ mô. Với chính sách tiền tệ linh hoạt, kết hợp giữa “nhất quán và tùy nghi”, lạm phát đã chắc chắn sẽ dưới 4%, tỷ giá biến động khoảng 2,5%.

Hai điểm sáng khác nằm trong “cỗ xe tam mã” kinh tế. Đầu tư công dự kiến sẽ đạt tỷ lệ giải ngân cao nhất trong nhiều năm, dù không đạt mục tiêu đề ra là 95%. Nỗ lực này của Chính phủ có tác động rất lớn tới tốc độ phục hồi của nền kinh tế.

Những gam màu tối

Gam màu tối đầu tiên đương nhiên là tăng trưởng: 2023 lại là một năm tốc độ tăng trưởng không đạt mục tiêu. Với 2 trong 3 năm không đạt mục tiêu tăng trưởng của giai đoạn 2021 – 2025, áp lực tăng trưởng của hai năm còn lại sẽ rất lớn.

Tăng trưởng không như kỳ vọng thấy rõ qua sự giảm sút của hầu hết các động lực tăng trưởng. Thương mại, với thuế giá trị gia tăng VAT chỉ giảm 2%, đã không mang lại sức bật; bán lẻ do đó vẫn khá trầm lắng.

Cầu tiêu dùng, đặc biệt từ khu vực hộ kinh doanh nhỏ lẻ và khu vực phi chính thức, vốn đã khó vì phải chống chọi với suy giảm do đại dịch, nay lại càng khó khi phải hấp thụ một lượng lớn nhân lực bị giãn, thải từ các doanh nghiệp đóng cửa. Tính tới ngày 30/9, đã có 13.200 doanh nghiệp hoàn tất thủ tục giải thể.

Trên báo chí, đại diện Bảo hiểm xã hội (BHXH) Việt Nam cho biết số người rút BHXH một lần trong 2 năm vừa qua tăng 18 đến 20% so với cùng kỳ. Điều này phần nào phản ánh giải pháp “bất đắc dĩ” của người dân để ứng phó với thu nhập sụt giảm và cũng lý giải lý do tiêu dùng nội địa suy giảm khi nhiều người thiếu hoặc mất việc làm.

Với độ mở kinh tế lớn, động lực tăng trưởng mạnh nhất trong thời gian qua là xuất – nhập khẩu đã bị ảnh hưởng khá nặng trong năm nay. Dù vẫn xuất siêu nhưng kim ngạch xuất và nhập khẩu giảm so với hai năm vừa qua, đồng nghĩa với hàng chục nghìn lao động trong lĩnh vực này mất việc.

Điểm nghẽn phục hồi kinh tế

Bắt mạch những điểm nghẽn trong nền kinh tế, các chuyên gia kinh tế đã chỉ ra một số “nghịch lý” thấy rõ trong năm qua.

Trước tiên và thấy rõ là nghịch lý trong dòng chảy vốn. Sau 2 năm vật lộn với đại dịch, các doanh nghiệp đang rất cần được trợ lực về vốn; trong khi ngân hàng thừa tiền nhưng lại không giải ngân được, dù lãi suất đã giảm nhanh và sớm so với các nền kinh tế lớn, cho thấy sức hấp thụ của một cơ thể còn yếu khi vừa qua đại dịch. Tính tới ngày 30/11, tăng trưởng tín dụng mới ở mức 9,15%, cách rất xa mục tiêu 14,5%.

Thứ đến là nghịch lý giữa lạm phát và lãi suất: Lạm phát được kiểm soát ở mức thấp nhưng lãi suất, dù giảm, vẫn ở mức cao. Chi phí tài chính vẫn đang mạnh mẽ “bào mòn” lợi nhuận của doanh nghiệp.

Tiếp nữa là nghịch lý tham nhũng và quản trị khi “con voi” SCB vẫn chui qua được “lỗ kim” thanh tra giám sát ngân hàng, gây thiệt hại với quy mô khủng khiếp.

Cuối cùng là nghịch lý “không chịu lớn” của các doanh nghiệp nội. Trong khi FDI đang ngày càng chiếm ưu thế, giúp Việt Nam ghi tên trên bản đồ thương mại quốc tế, khu vực doanh nghiệp trong nước vẫn “kiên trì” với vị thế khiêm tốn. Kết quả là đặc trưng công nghiệp hóa của Việt Nam tới nay vẫn chỉ là gia công lắp ráp và giậm chân ở đáy “đường cong mỉm cười” của chuỗi cung ứng giá trị toàn cầu, đồng nghĩa với việc chúng ta kiếm được ít nhất.

Cải thiện thể chế là chìa khóa phát triển

Lời giải cho các “nghịch lý” trên đều liên quan đến thể chế và quan trọng là dưới giác độ nguồn lực kinh tế, thể chế là động lực không tốn kém chi phí. Thể chế thị trường tốt hơn sẽ khơi thông các nguồn lực, tháo gỡ các “nút thắt” để các tế bào kinh tế thẩm thấu dòng vốn hiệu quả hơn. Thể chế hoàn thiện hơn sẽ giúp quản trị rủi ro tốt hơn và dòng vốn FDI cũng hòa nhập nhịp nhàng hơn.

Trong phương thức tăng trưởng kinh tế truyền thống, thể chế không chỉ góp phần khơi thông nguồn lực mà còn tối ưu việc phân bổ nguồn lực. Thể chế thị trường vận hành trơn tru sẽ không để xảy ra mất điện diện rộng hay rối loạn thị trường xăng dầu. Thể chế minh bạch và hiệu quả sẽ khuyến khích sáng tạo và đổi mới, bảo vệ người “dám nghĩ, dám làm”, hóa giải được tâm lý “làm ít cho an toàn”.

Trong phương thức tăng trưởng mới, thể chế sẽ góp phần kiến tạo dư địa và xung lực mới, các tài nguyên mới như “dữ liệu” để chuyển đổi nhanh và bền vững theo xu hướng “xanh và số”.

Kinh tế thế giới năm 2024 dự kiến còn khó khăn và Việt Nam vẫn phải tiếp tục “ngược dòng”. Bối cảnh quốc tế được dự đoán vẫn hết sức bất định do những bất ổn địa chính trị, xung đột có dấu hiệu lan rộng và sự hình thành các liên minh kinh tế mới.

Tuy nhiên, tín hiệu kinh tế những tháng cuối năm đã cho thấy Việt Nam đang dần thích nghi với bối cảnh ngược sóng. Đáy của tăng trưởng, đỉnh của khó khăn có lẽ đã qua vào giữa năm 2023; các chỉ số kinh tế đã “tháng này cao hơn tháng trước, quý này cao hơn quý trước”. Một đà hồi phục đã hình thành rõ nét. Mục tiêu vượt qua mức thu nhập trung bình thấp vào năm 2025 đã trong tầm tay.

Menu

Các ấn phẩm

Đặc san Heritage – Tổng công ty Hàng không Việt Nam

Menu