Quảng cáo 
Bài: Trương Quý
Ảnh: Thanh Hải, Tuấn Nguyễn, Đào Cảnh
Bàn tay lao động của con người từ xa xưa đã biết khai thác những lợi điểm của thiên nhiên để phục vụ đời sống.
Đào hồ trữ nước tưới ruộng đồng, khơi dòng làm mát đất cằn, hay lợi dụng sức nước để tạo ra động năng đã tạo thành những câu chuyện lịch sử của nền văn minh nhân loại. Trên đất nước Việt Nam, hệ thống những hồ nước thủy lợi tự lúc nào đã thành những thắng cảnh thu hút du khách, thậm chí là điểm nhấn văn hóa, như mặt gương soi tự nhiên qua năm tháng.
Biển nằm bỡ ngỡ giữa cao nguyên
Công cuộc xây dựng miền Bắc sau năm 1954 đã bắt đầu bằng những công trình đắp đập xây hồ chứa nước mà nổi bật nhất là hồ Suối Hai, khánh thành năm 1964, nằm ở chân núi Ba Vì với diện tích mặt nước 10km2. Mặt nước ở xứ Đoài này có 14 đảo lớn nhỏ nằm trong lòng hồ, bao quanh bằng những vạt rừng và trảng cỏ, đến nay vẫn giữ vẻ mộc mạc có chút hoang dã để khám phá. Cùng quần tụ chân núi Ba Vì là hồ Đồng Mô ra đời sau hồ Suối Hai một thập niên, có diện tích 14km2, đã trở thành một địa điểm hấp dẫn chỉ cách Hà Nội 40km khi bao quanh bằng khu du lịch Làng văn hóa các dân tộc Việt Nam, các khu nghỉ dưỡng và giải trí, làm nên một mặt gương hiện đại bên cạnh dáng trầm mặc của miền đất xứ Đoài cổ kính.
Cùng thời hồ Suối Hai, hồ Thác Bà được hình thành từ công trình thủy điện lớn đầu tiên của miền Bắc trên khúc sông Chảy ở tỉnh Yên Bái. Đây là nơi đã chứng kiến tuổi thanh xuân của bao lớp người náo nức lên miền ngược kiến thiết Tổ quốc. Có diện tích vùng hồ lên tới 234km2, đây là hồ thủy điện lớn nhất miền Bắc trước khi tổ máy số 1 Nhà máy thủy điện Hòa Bình đi vào hoạt động năm 1989. Hồ Hòa Bình được hình thành từ thung lũng sông Đà kéo dài 70km qua 5 huyện và thành phố Hòa Bình, trở thành công trình lịch sử đánh dấu sự đổi thay về đời sống kinh tế xã hội đất nước khi dòng điện ổn định tạo năng lượng cho sản xuất lớn và thắp sáng hàng triệu ngôi nhà. Từ khát vọng “biển sẽ nằm bỡ ngỡ giữa cao nguyên, sông Đà gửi ánh sáng đi muôn ngả” (Tiếng đàn Balalaika trên sông Đà – thơ Quang Huy), giờ đây hồ Hòa Bình thành một điểm hẹn du lịch với 47 hòn đảo, hơn 100 khu nghỉ sinh thái và những con thuyền xuôi ngược đưa du khách đi thăm những ngôi đền thiêng thờ Bà chúa Thác Bờ hay vãn cảnh sông nước cùng những bản làng nằm trên sườn đồi, gợi nhớ bảng màu xanh nâu huyền thoại của các họa sĩ trên đường kháng chiến.
Rất nhiều mặt hồ đã được bàn tay lao động nhiều thế hệ tạo ra, như Cấm Sơn (Bắc Giang), Núi Cốc (Thái Nguyên), Na Hang (Tuyên Quang), Tuy Lai, Quan Sơn (Hà Nội)… Có khi chỉ là mặt nước không quá lớn như hồ Bản Viết (Cao Bằng) song người đến thăm bất ngờ vì vẻ đẹp tưởng như hồ nước tự nhiên nguyên sơ giữa núi rừng. Có những mặt hồ trở thành nguồn thi hứng cho n giai điệu say đắm lòng người như hồ Núi Cốc (Thái Nguyên) với câu hát “nắng lên xanh màu xanh huyền thoại” (Huyền thoại hồ Núi Cốc – Phó Đức Phương) hay gợi cả một thời đại giục giã “đắp hồ xây đập ta nuôi dòng nước ngọt” (Người đi xây hồ Kẻ Gỗ – Nguyễn Văn Tý) để rồi bao nhiêu người đã yêu địa danh mà tìm đến hồ Kẻ Gỗ ở miền đất Hà Tĩnh nắng lửa.
Dịu dàng những mặt gương trời
Dải đất Trung Bộ với địa hình nhiều sông ngắn, chảy dốc từ sườn dãy Trường Sơn cũng được con người tận dụng làm những hồ chứa nước lớn, phục vụ cho thủy lợi và nông nghiệp. Chúng cũng trở thành những điểm đến “dịu dàng pha lẫn trầm tư” của những miền đất văn hóa, như hồ Truồi trong vườn Quốc gia Bạch Mã (Thừa Thiên Huế), hồ Đắk Mil (Đắk Nông) hay hồ Xuân Hương, hồ Tuyền Lâm (Đà Lạt), soi bóng những hàng thông, những công trình kiến trúc gợi thuở vàng son và những thiền viện buông tiếng kinh chiều lan theo sóng nước.
Những con sông lớn ở nam dãy Trường Sơn tạo ra trữ lượng nước lớn cho những mặt hồ, mà nổi tiếng nhất là hồ Trị An và hồ Dầu Tiếng, nằm trong số những hồ nhân tạo lớn nhất Việt Nam. Ra đời năm 1984 để phục vụ cho công trình thủy điện Trị An nổi tiếng trên sông Đồng Nai, hồ nước rộng 323km2 nằm cạnh vườn Quốc gia Cát Tiên, giờ đây đã trở thành môi trường sinh cảnh cho nhiều loài động thực vật quý hiếm. Trong khi đó, hồ Dầu Tiếng là hồ thủy lợi lớn nhất Việt Nam với diện tích 270km2, cung cấp nước cho nông nghiệp các tỉnh Tây Ninh, Bình Dương, nay đã thành điểm đến chỉ cách TP. Hồ Chí Minh chỉ 70km. Những năm tháng đầu thập niên 1980 khi hồ Trị An và Dầu Tiếng được xây dựng, có biết bao bài ca sôi nổi giục giã con người gửi gắm niềm tin vào tương lai xán lạn nơi những “mặt hồ nước trong, hát câu chờ mong, âm vang dòng sông” (Trị An âm vang mùa xuân – Tôn Thất Lập).
Những hồ nước thời mới như Tà Đùng (Lâm Đồng) hay đảo chè Thanh Chương (Nghệ An) tiếp tục vượt ra khỏi chức năng thủy lợi, làm nên thương hiệu du lịch những miền quê xa xôi. Những mặt hồ phản chiếu ánh sáng mặt trời, khi tinh khôi buổi sớm, khi lộng lẫy hoàng hôn, cũng phản chiếu tâm tình con người hướng về thiên nhiên, là thành quả từ những khát vọng dấn thân và những giọt mồ hôi lao động.
Trong khung cảnh thiên nhiên, mặt hồ nước đầy như tấm gương soi mây trời cây núi, luôn có sức quyến rũ con người bởi lẽ chúng hàm chứa một năng lượng sinh thái to lớn. Mặt hồ trong xanh vừa lạ lùng khi biến ảo theo hình sông dáng núi, vừa thân thuộc với người Việt vốn gắn bó với sông nước trên khắp miền. Phiêu du trên mặt nước đầy, giữa non xanh gió mát, lữ khách dường như được ôm trọn vẹn trong vòng tay thần thoại của thiên nhiên được tạo lập từ hàng vạn bàn tay nhiều thế hệ.
Xem thêm bài viết cùng chuyên mục:
